بررسی کلاس عایق بندی تجهیزات الکتریکی

انواع عایق بندی، تامین حفاظت پایه با استفاده از محفظه، رفتار عایق در برابر ریزقوس

عایق بندی حفاظتی برای جلوگیری از ایجاد ولتاژ تماس خطرآفرین در قسمت های هادی قابل دسترسی تجهیزات برقی هنگام خراب بودن عایق بندی پایه است.

عایق بندی

 پایه عایق بندی پایه برروی قسمت های برقدار کشیده می شود تا از تماس مستقیم انسان و دام با قسمت های برقدار جلوگیری کند. عایق بندی پایه حفاظت در برابر تماس مستقیم یا حفاظت پایه را تأمین می کند.

عایق بندی تکمیلی

عایق بندی تکمیلی در صورت خراب شدن عایق بندی پایه حفاظت در برابر خطر برق گرفتگی را تأمین می کند. عایق بندی تکمیلی حفاظت، حفاظت در برابر تماس غیرمستقیم با قسمت های برقدار یا حفاظت در برابر اتصالی را تأمین می کند.

عایق بندی مضاعف

به مجموع عایق بندی پایه و عایق بندی تکمیلی، عایق بندی مضاعف گفته می شود.

عایق بندی تقویت شده

یک واحد عایق بندی است که بر روی قسمت های برقدار کشیده می شود و ایمنی آن معادل ایمنی عایق بندی مضاعف است. عایق بندی تقویت شده معمولاً در صورتی به کار می رود که کشیدن عایق بندی تکمیلی امکان پذیر نباشد.

تجهیزات با کلاس عایق بندی ۲

تجهیزاتی که عایق بندی آن ها مضاعف یا تقویت شده است. تجهیزات برقی کلاس II با علامت مخصوص نشان داده می شوند. از آن جا که وصل هادی های در دسترس تجهیزات برقی کلاس II به سیم حفاظتی مجاز نیست علامت  در داخل و خارج محفظه آنها دیده می شود.

عایق بندی حفاظتی تجهیزات برقی در هنگام تولید یا نصب آنها انجام می گیرد. تجهیزات ساخته شده در کارخانه دارای عایق بندی مضاعف یا عایق بندی تقویت شده یا در پوشش کامل و سراسری از عایق قرار دارند و دارای علامت مخصوص با تجهیزات کلاس II هستند.

عایق بندی حفاظتی هنگام نصب با کشیدن عایق بندی تقویت شده بر روی قسمت های برق دار لخت یا کشیدن عایق بندی تکمیلی بر روی عایق بندی پایه قسمت های برقدار، انجام می شود. تجهیزاتی را که فقط دارای عایق بندی پایه اند می توان در محفظه عایقی قرار داد که درجه حفاظتی برابر IP2X را تامین کند. در همه این موارد بالاخره باید حفاظتی برابر حفاظت تجهیزات کلاس II تامین باشد.

نماد-کلاس-II-عایق-بندی-دوبل

محفظه تجهیزات با کلاس عایق بندی II

محفظه تجهیزات کلاس II انواع مختلف دارد.

الف) محفظه عایقی:

 محفظه عایقی می تواند قسمتی از عایق بندی تکمیلی یا قسمتی از عایق بندی تقویت شده باشد یا عایق بندی تکمیلی کامل یا عایق بندی تقویت شده کامل باشد. محفظه عایقی قادر به تحمل آن تنش های مکانیکی، الکتریکی و حرارتی است که در طی بهره برداری می تواند پیش آید.

ب) محفظه فلزی:

در داخل محفظه فلزی عایق بندی مضاعف قرار دارد. اگر در قسمتی کاربرد عایق بندی مضاعف امکان پذیر نباشد، عایق بندی تقویت شده به کار گرفته می شود.

ج) محفظه عایقی – فلزی:

این محفظه تلفیقی از محفظه عایقی و محفظه فلزی است. در محفظه عایق پیچ عایقی به کار برده نمی شود چون در صورت عوض کردن آن با پیچ فلزی حفاظت تامین شده توسط محفظه می تواند خدشه دار شود. اگر بتوان در یا درپوش محفظه را با دست باز کرد، قسمت های برقدار در پشت مانع عایقی قرار داده می شود تا از تماس ناخواسته با آنها جلوگیری شود.

قطعات و قسمت های برقدار که در داخل محفظه قرار دارند به سیم حفاظتی وصل نمی شوند ولی اگر ضرورتاً برای تغذیه و حفاظت تجهیزات دیگر، سیم حفاظتی همراه سیم های برق از داخل محفظه عبور داده شود، این سیم ها و ترمینال های مربوطه همانند یک قسمت برقدار عایق بندی می شوند.

مشخصه های عایقی عایق بندی مضاعف و تکمیلی را باید حداقل برابر مشخصه های عایقی عایق بندی پایه گرفت. این مشخصه در استانداردهای مربوط به تجهیزات برقی داده شده است. استفاده از تجهیزات کلاس ۲ یعنی کاربرد عایق بندی حفاظتی برای تامین حفاظت پایه و حفاظت در برابر اتصالی ایده آل است.

تجهیزات کلاس II برای بهره برداری ایمن حاضر و آماده اند و نیازی به اقدامی از طرف مصرف کننده ندارند. ولی انجام عایق بندی حفاظتی برای همه وسایل و تجهیزات برقی عملی و اقتصادی نیست.

عایق بندی حفاظتی

به طور مثال تجهیزات الکتریکی مانند کلید اتوماتیک کمپکت اشنایدر الکتریک در دسته حفاظت کلاس عایق بندی Ⅱ قرار می گیرند. به طور خلاصه کلاس عایق بندی Ⅱ به معنی عایق بندی دوبل دارای عایق اولیه و ثانویه است. یعنی به جز عایق بندی اولیه یک عایق دیگر روی دستگاه کشیده شده است و یا از عایق تقویت شده استفاده می شود. بدنه خارجی این تجهیزات معمولاً روکش پلاستیکی است.کلید-اتوماتیک-کمپکت-اشنایدر-عایق-بندی-کلاس-2


برای آشنایی بیشتر با انواع و ویژگی های کلیدهای اتوماتیک کمپکت اشنایدر الکتریک این جا کلیک کنید.


حفاظت با عایق بندی محل بهره برداری

این اقدام حفاظتی برای جلوگیری از تماس همزمان با قسمت های هادی (اعم از هادی های در دسترس تجهیزات و هادی های بیگانه است که می توانند در اثر خراب شدن عایق بندی پایه، پتانسیل متفاوتی داشته باشند. این حفاظت با عایق کردن محل بهره برداری نسبت به زمین و دور از یکدیگر قراردادن هادی های در دسترس تأمین می شود. کف و دیوارهای محل بهره برداری را نسبت به زمین عایق می کنند. حداقل مقاومت عایقی کف و دیوارها به قرار زیر است:

 حداقل مقاومت عایقی دیوار و کف

ولتاژ اسمی تأسیسات مقاومت عایقی کف و دیوار
کمتر از ۵۰۰ ۵۰
بیشتر از ۵۰۰ ۱۰۰

اگر در نقطه ای مقاومت عایقی دیوار و کف از مقادیر جدول کمتر باشد، دیوار و کف هم یک هادی بیگانه به حساب می آید. آن هادی های در دسترس را که در اثر خراب شدن عایق بندی پایه می توانند نسبت به هم پتانسیل متفاوتی پیدا کنند، حداقل در فاصله دو متری از هم قرار می دهند. این هادی ها می تواند به عنوان مثال دو هادی در دسترس تجهیزات برقی یا یک هادی در دسترس و یک هادی بیگانه باشد.

ترتیب قرار گیری اجزاء تأسیسات برقی و غیر برقی در محل بهره برداری باید دائمی باشد. جابه جایی با تغییرات حساب نشده این اجزاء می تواند فاصله هادی های در دسترس یا هادی های بیگانه را از حد مجاز کمتر کند. تغییرات حساب نشده و حتی ریختن آب بر روی کف و دیوار هم می تواند این اقدام حفاظتی را غیر موثر سازد. استفاده از یک وسیله برقی سیار که مثلاً با سیستم TN حفاظت می شود در محل بهره برداری،این اقدام را بی اثر می سازد.

از این رو این اقدام حفاظتی فقط در مورد تجهیزات برقی نصب ثابت و برای اماکنی توصیه می شود که امکان نظارت مؤثر بر آن ها جهت پایدار ماندن شرایط وجود دارد.


بیشتر بخوانید:

برای جلوگیری از برق گرفتگی چه اقداماتی انجام می شود؟ 

حفاظت افراد در برابر خطر برق گرفتگی


تأمین حفاظت پایه به وسیله محفظه یا دیواره

محفظه قسمتی از تجهیزات برقی است که حفاظت در برابر تماس مستقیم خواسته و  ناخواسته با قسمت های برقدار را در همه جهات تأمین می کند. علاوه بر این محفظه ممکن است تجهیزات برقی را در برابر عوامل محیطی معینی هم محفوظ نگهدارد.

دیواره قسمتی از تجهیزات برقی است که حفاظت در برابر تماس مستقیم خواسته و ناخواسته با قسمت های برقدار را در جهات معمول تأمین می کند. برای جلوگیری از تماس مستقیم قسمت های برقدار در داخل محفظه یا پشت دیواره، قرار داده می شوند.

محفظه و دیواره حداقل حفاظتی برابر IP2X را تأمین می کند، یعنی از ورود اشیایی که اندازه آن ها بیش از mm 2 است جلوگیری می کند. در مواردی که به هر علت مثلاً تعویض لامپ در سرپیچ و فیوز در پایه فیوز یا نوعاً به علت نحوه کار تجهیزات برقی تعبیه دهانه ای ضروری شود که از حد مجاز IP2X خارج باشد با اقداماتی مناسب از تماس ناخواسته انسان و دام با قسمت های برقدار جلوگیری می شود یا احتمال خطر تماس مستقیم هشدار داده می شود.

برای سطوح افقی محفظه یا دیواره که کاملاً در دسترس قرار دارند حفاظتی برابر IP4X ضروری است یعنی اجسام بزرگتر از mm 1 نتوانند وارد محفظه یا دیواره شوند. محفظه و دیواره چنان ساخته و نصب می شوند که در شرایط کار و بهره برداری در جای خود محکم و استوار بمانند.

بازکردن محفظه و در آوردن دیواره یا قسمتی از محفظه باید فقط با استفاده از ابزار امکان پذیر باشد یا با باز کردن محفظه یا در آوردن دیواره یا قسمتی از محفظه، برق قسمت حفاظت شده هم قطع شود و وصل مجدد برق فقط پس از نصب مجدد آن ها امکان پذیر باشد.


 

حفاظت با جداسازی الکتریکی

این اقدام حفاظتی با جداسازی الکتریکی منبع نیروی برق از زمین و محدود کردن طول کابل برای محدود ساختن ظرفیت خازنی مدار جدا شده انجام می شود. منظور از جداسازی الکتریکی حفاظتی جلوگیری از دریافت جریان شوک الکتریکی در اثر تماس انسان با قسمت های برقدار یا هادی های در دسترس، هنگام خراب بودن عایق بندی پایه است.

جداسازی الکتریکی

معمولاً یک ترانسفورماتور جداساز یا ایزوله یعنی ترانسفورماتوری که اولیه آن توسط عایق بندی مناسبی از ثانویه جدا شده، به مدار جداشده برق می رساند. تحمل یک ولتاژ قوی آزمون معیاری برای تامین درجه جداسازی است. از ژنراتور با موتور ژنراتور هم می توان برای تأمین برق مدار جدا شده استفاده کرد، در این صورت درجه جداسازی ژنراتور با موتور ژنراتور باید برابر درجه جداسازی ترانسفورماتور جداساز انتخاب شود.

هیچ نقطه از قسمت های برقدار مدار جداشده به زمین با مدارهای برقی دیگر وصل نمی شود. برای جلوگیری از ایجاد اتصالی به زمین عایق بندی قسمت های برقدار نسبت به زمین و به ویژه به عایق بندی بند و کابل قابل انعطاف توجه کافی می شود. درجه جداسازی این قسمت ها از زمین حداقل برابر درجه جداسازی اولیه از ثانویه ترانسفورماتور ایزوله گرفته می شود.

ترانسفورماتور-ایزوله

بهتر است که سیستم سیم کشی مدار جدا شده از سیم کشی مدارهای دیگر کاملاً جدا باشد، و سیم و کابل قابل انعطاف چنان نصب شود که در تمام طول مسیرشان، به ویژه در نقاطی که ممکن است صدمه مکانیکی ببینند قابل دیدن و کنترل باشند. ولی درصورتی که ضرورتاً سیستم سیم کشی مدار جداشده با سیستم سیم کشی مدارهای دیگر یکی باشد باید از کابل های چند هسته یا هادی های با روکش عایق در لوله استفاده کرد.

 اگر در جداسازی الکتریکی حفاظتی فقط یک دستگاه یا وسیله برقی تغذیه شود هادی های در دسترس مدار جدا شده به سیم حفاظتی یا هادی های در دسترس مدارهای دیگر وصل نمی شود. در صورتی که خواسته و ناخواسته امکان تماس قسمت های هادی در دسترس مدار جداشده با قسمت های هادی در دسترس مدارهای دیگر وجود داشته باشد.

حفاظت در برابر خطر برق گرفتگی تنها بر عهده جداسازی الکتریکی حفاظتی نیست بلکه به اقدامات حفاظتی که در مورد مدارهای دیگر انجام شده، وابسته است. اگر در جداسازی الکتریکی حفاظتی اقدامات لازم برای جلوگیری از صدمه دیدن وخراب شدن عایق بندی انجام شود می توان از یک منبع برق برای تغذیه چند قلم از تجهیزات استفاده کرد.

در این صورت قسمت های هادی های در دسترس مدار جدا شده به وسیله یک سیم روکش دار هم پتانسیل ساز زمین نشده به هم وصل می شوند. سیم هم پتانسیل ساز زمین نشده را نباید به سیم حفاظتی یا هادی های در دسترس مدارهای دیگر و یا هادی های بیگانه وصل کرد.

اگر به هر صورت خواسته و ناخواسته امکان تماس قسمت های هادی در دسترس مدار جدا شده با قسمت های هادی در دسترس مدارهای دیگر وجود داشته باشد، حفاظت در برابر خطر برق گرفتگی فقط به جداسازی الکتریکی حفاظتی وابسته نیست بلکه به اقدامات حفاظتی که در مورد مدارهای دیگر انجام شده، وابسته است.

پریزهای مدار جدا شده دارای کنتاکت حفاظتی برای اتصال به سیم هم پتانسیل ساز زمین نشده است. در کابل های قابل انعطاف، تغذیه به عنوان سیم هم پتانسیل ساز زمین نشده وجود دارد. وجود سیم هم پتانسیل ساز برای تجهیزات کلاس ۲ ضرورت ندارد. باید با نصب وسیله حفاظتی مناسب برای تجهیزات را در صورت پیش آمدن دو اتصالی هم زمان و مستقل قطع کرد.


بیشتر بخوانید:

حفاظت در برابر جریان الکتریکی

 حفاظت در مقابل اضافه ولتاژ


عایق بندی پایه به منظور حفاظت در برابر  برق گرفتگی

عایق بندی پایه اولین و مهمترین سنگر حفاظت در برابر خطر برق گرفتگی در تجهیزات برقی است. عایق بندی پایه برای جلوگیری از تماس مستقیم انسان یا دام با قسمت های برقدار تجهیزات برقی است. قسمت های برقدار چنان با عایق پوشانده می شوند که فقط در صورت خراب شدن عایق بندی، در دسترس قرار گیرند.

در خیلی از موارد عایق بندی پایه علاوه بر نقش حفاظت در برابر تماس مستقیم با قسمت های برقدار، نقش عایق بندی عملکردی را هم بر عهده دارد. یعنی قسمت های برقدار را از هم و از بدنه جدا می کند.

عایق بندی از سه جزء عایق جامد، فاصله هوایی و فاصله خزشی تشکیل شده است. مشخصات عایقی این سه جزء هم از نظر کار و بهره برداری از تجهیزات برقی و هم از نظر عوامل گذرا، موقت و دائمی که در محیط داخلی و محیط خارجی تجهیزات برقی ایجاد می شوند باید هماهنگ و همبسته باشند، تأمین این هماهنگی از جمله برای حفاظت در برابر خطر برق گرفتگی، امری ضروری است.

یکی از تجهیزاتی که در خطوط توزیع و انتقال برق به منظور ایزوله کردن هادی ها از یکدیگر و از دکل ها، پایه ها و کراس آرم ها و حفظ فاصله یا به عبارتی عایق نمودن فازها از یکدیگر استفاده می شوند، مقره ها هستند که در تصویر زیر نمونه ای از آن را مشاهده می کنید: 

استفاده-از-مقره-در-خطوط-توزیع-نیرو-جهت-ایزوله-کردن-خطوط

عایق جامد

عایق جامد جزء اصلی عایق بندی است که به عنوان دی الکتریک، در معرض تنش های دی الکتریکی شدید و در مواردی به عنوان جداکننده و تکیه گاه در معرض تنش های دی الکتریکی به مراتب ضعیف تر قرار می گیرد.

مشخصه های الکتریکی و غیرالکتریکی عایق جامد باید چنان باشد که در طول عمر مفید تجهیزات برقی، تنش های دی الکتریکی، تنش های حرارتی و تنش های مکانیکی و تاثیر عوامل شیمیایی پیش بینی شده را تحمل کند یعنی در برابر عوامل محیطی درونی و بیرونی تجهیزات برقی مقاوم باشد.

مشخصات عایق جامد

استقامت دی الکتریکی و مقاومت عایقی بالا و ثابت دی الکتریک و ضریب تلفات پایین از مشخصات اساسی عایق جامد است.

استقامت دی الکتریک عایق جامد، متناسب با بالاترین ولتاژی که در معرض آن قرار می گیرد انتخاب می شود. از آن جا که استقامت دی الکتریکی به مدت زمان برقراری ولتاژ هم وابسته است، اعمال ولتاژ به مقدار ۱۰۰۰۷ +۲u به مدت یک دقیقه ملاک دیگری برای تعیین استقامت دی الکتریک مناسب، در ولتاژ کار است.

ولتاژ متناوب با فرکانس ۶۰-۴۵ هرتز و مقدار موثر ۱۰۰۰۷+ ۲V به مدت یک دقیقه به عایق بندی اعمال می شود. در صورتی که اعمال ولتاژ متناوب عملی نباشد یا به عایق بندی تجهیزات صدمه بزند، ولتاژ مستقیم بدون تموج و با همین مقدار برای یک دقیقه اعمال می شود. ولتاژ به تدریج و حداقل در ظرف ده ثانیه به مقدار نهایی رسانده می شود تا ولتاژگذاری قابل توجهی ایجاد شود.

 اعمال ولتاژ نباید سبب فروپاشی عایق بندی جامد یا تخلیه نورانی سطح بین الکترودها شود. هماهنگی و همبستگی اجزاء عایق بندی ایجاب می کند که تراز تحمل ولتاژ ضربه ای عایق بندی جامد بالاتر از تراز تحمل ولتاژ ضربه ای فاصله هوایی باشد. 

 استقامت دی الکتریکی عایق جامد با بالارفتن دما، مقدار رطوبت، کهنگی و غیره کاهش می یابد. از اینرو استقامت دی الکتریکی عایق جامد تجهیزاتی که دمای کار آنها بالاست یا گرمازا هستند، در حین کار عادی آنها هم بررسی می شود. برای بررسی تأثیر رطوبت مورد انتظار در کار و بهره برداری بر استقامت الکتریکی، پس از انجام عملیات رطوبی بر تجهیزات برقی، استقامت دی الکتریکی عایق آن ها دوباره آزمون می شود.

 مقاومت عایقی بالا و ثابت دی الکتریک پایین برای پایین نگه داشتن جریان نشت حجمی (مقاومتی و ظرفیتی) است. مقاومت عایقی عایق بندی جامد مانند سایر پارامترهای الکتریکی آن، کاملاً مشخص و غیرقابل تغییر نیست و به عوامل متعددی مانند ناخالصی های موجود در آن، دما، رطوبت، ولتاژ اعمال شده، مدت زمان اعمال ولتاژ و غیره وابسته است.

رطوبت باعث کاهش مقاومت عایقی می شود. از این رو پس از عملیات رطوبی با خشک شدن عایق جامد، مقاومت عایقی آن افزایش می یابد و سپس در اثر حرارت معمولاً کاهش می یابد.

مقاومت عایقی معمولاً با اندازه گیری جریان نشت در ولتاژ کار و دمای کار، کنترل می شود. تغییرات ابعادی عایق جامد در تجهیزات برقی باید در نظر گرفته شود، این تغییرات می تواند فواصل هوایی و فواصل خزشی را تقلیل دهد.

این تغییرات ممکن است به علت تبخیر اجزاء متشکله، تنش های مکانیکی و حرارتی، جذب آب، تغییرات شیمیایی و غیره باشد. به تغییر شکل برگشت پذیری که به هنگام بازرسی وجود ندارد ولی در شرایطی می تواند ایجاد شود باید توجه ویژه ای مبذول داشت. تصویر زیر برخی از عایق هایی که در خطوط توزیع برق به کار می روند را نشان می دهد:

تجهیزات-عایق-به-کار-رفته-در-خطوط-توزیع

فاصله هوایی در تأسیسات و تجهیزات برق

برحسب تعریف فاصله هوایی کوتاهترین فاصله بین دو قسمت هادی از راه هوا است. در اندازه گیری فاصله هوایی سطوح قابل دسترس محفظه عایقی تجهیزات برقی هم یک قسمت هادی به حساب می آید. ملاک در دسترس بودن، امکان برقراری تماس با انگشتان دست یا انگشتک استاندارد است.

تعریف-فاصله-هوایی

رده تاسیساتی تجهیزات برقی

تنها در صورت مهار کردن اضافه ولتاژهای گذرا می توان بین اجزاء عایق بندی هماهنگی برقرار کرد. از این رو چهار تراز تحمل ولتاژ ضربه ای تعیین شده که برای چهار رده تأسیساتی تجهیزات برقی اند. از آنجا که ولتاژهای گذرا معمولاً به طور طبیعی در سیستم توزیع نیروی برق مستهلک می شوند، هرچه رده ها از منبع نیروی برق دورتر باشند، تراز تحمل برای آن ها پایین تر انتخاب می شود.

رده تأسیساتی ۱:

تجهیزات ویژه یا قطعاتی از تجهیزات مخابراتی یا الکترونیکی که پس از رده تأسیساتی ۲ قرار می گیرند. (تراز سیگنال) جریان ضعیف

 رده تأسیساتی ۲:

وسایل، تجهیزات قابل حمل که پس از رده ۳ قرار می گیرند. (تراز محلی)

رده تأسیساتی ۳:

تأسیسات ثابت که پس از رده ۴ قرار می گیرند. (تراز توزیع)

رده تأسیساتی ۴:

خطوط هوایی، سیستم کامل و غیره (تراز منبع اصلی نیروی برق)

منشأ اضافه ولتاژهای یک رده تأسیساتی ممکن است رده تأسیساتی بالاتر با تجهیزات برقی خود این رده باشد. از این رو تجهیزاتی که در رده تأسیساتی معینی وصل می شوند نباید اضافه ولتاژی تولید کنند که از تراز ولتاژ ضربه ای تعیین شده برای آن رده زیادتر باشد.

هماهنگی بین ولتاژ اسمی سیستم توزیع نیروی برق، تراز تحمل ولتاژ ضربه ای (تحمل ولتاژ گذرا) و رده تاسیساتی در جدول به ارائه شده است. تجهیزات یک رده تأسیساتی را می توان در رده تأسیساتی بالاتر مورد بهره برداری قرار داد، مشروط بر آن که وسیله ای مناسب برای مهار اضافه ولتاژ گذرای رده اخیر در نظر گرفته شود.

رده-تاسیساتی-تجهیزات-برقی
رده بندی تأسیساتی تجهیزات برقی

عوامل مؤثر در فاصله هوایی 

 از عوامل مؤثر در فاصله هوایی، ارتفاع و آلودگی است.

تأثیر آلودگی در فاصله هوایی

آلودگی عبارت از افزایش مواد خارجی اعم از جامد، مایع و گاز است که می تواند به تقلیل استقامت دی الکتریکی هوا، تقلیل فاصله هوایی و خزشی و مقاومت سطحی عایق جامد، منتهی می شود. آلودگی ریز محیط هایی را که فواصل هوایی و فواصل خزشی در آن قرار دارند به درجه های ۱، ۲ ، ۳ ، ۶ تقسیم می شود.

فواصل هوایی در آن قسمت هایی از مدار داخلی تجهیزات برقی که تأثیر شرایط مدار خارجی بر آن ها زیاد است یا خود این قسمت ها بر شرایط مدار خارجی تأثیر زیادی می گذارند تعبیه می گردد. در این صورت فواصل هوایی دیگر در همان تجهیزات بزرگتر انتخاب می شود یعنی تراز تحمل ولتاژ ضربه ای آنها بالاتر است.

برای سایر قسمت ها یا مدارهای داخل تجهیزات که تأثیر شرایط مدار خارجی بر آنها زیاد نیست و یا خود آنها بر شرایط مدار خارجی تأثیر زیادی ندارند، فواصل هوایی و خزش به رده تاسیساتی وابسته نیستند بلکه شرایط موجود آنها را باید درنظر گرفت. اظهار یک مقدار برای تراز تحمل ولتاژ ضربه ای تجهیزات بدین معناست که رده تأسیساتی تجهیزات معلوم است و برای رده تأسیساتی پایین تر مناسب نیست مگر با استفاده از وسیله محدود کننده ولتاژ گذرای مناسب برای وسایلی که خود اضافه ولتاژ تولید می کنند مانند ادوات قطع و وصل اظهار یک مقدار برای تراز تحمل ولتاژ ضربه ای بدین معناست که اگر مطابق استاندارد از وسیله استفاده شود، ولتاژ گذرایی که ایجاد خواهد شد از تراز اظهار شده بیشتر نخواهد بود.

اگر دو مقدار برای تراز تحمل ولتاژ ضربه ای اظهار شود، تراز بالاتر مربوط به تحمل اضافه ولتاژ گذرا و تراز پایین تر برای ولتاژ گذرایی است که در خود تجهیزات تولید می شود.

حداقل فواصل هوایی برای میدان ناهمگن را می توان بدون توجه به ترتیب قرارگیری الکترودها و بدون آزمون استقامت دی الکتریکی به کار برد. این فواصل در هر شرایطی تراز تحمل ولتاژ ضربه ای مربوطه را حفظ می کنند.

حداقل فواصل هوایی برای میدان همگن برای شرایط ایده آل است، یعنی ترتیب قرارگیری الکترودها چنان طراحی شده، که تنش های دی الکتریکی در محل به حداقل برسد. فواصل هوایی که مقادیر آنها بین مقادیر مربوط به میدان ناهمگن و میدان همگن است باید با آزمون استقامت دی الکتریکی کنترل شوند.

اگر فاصله هوایی کوچک باشد، آلودگی یکنواختی میدان را از میان می برد. برای تراز تحمل ولتاژ ضربه ای بالاتر از ۶۰۰۰ ولت، به علت بزرگ بودن فاصه هوایی، آلودگی نمی تواند بر یکنواختی میدان تاثیر چندانی بگذارد.

اساساً آزمون استقامت دی الکتریکی فاصله هوایی با آزمون تراز تحمل ولتاژ ضربه ای باید با ولتاژ ضربه ای انجام شود. ولی چنان چه ولتاژ غیرگذرایی که مقدار آن برابر ولتاژ آزمون ضربه ای باشد به اجزائی که با فاصله هوایی موازی بسته شده اند صدمه نرساند، می توان ولتاژ مستقیم را به جای ولتاژ ضربه ای برای آزمون به کار برد.

اگر علاوه بر شرایط ذکر شده در فوق اعمال ولتاژ متناوب به عایق بندی جامد، تنش بیش از حد وارد نسازد، می توان از ولتاژ متناوب به جای ولتاژ ضربه ای استفاده کرد.

فاصله بین ضربه های ولتاژ یک ثانیه است. ولتاژ مستقیم آزمون عاری از تموج بوده و مقدار آن برابر پیک ولتاژ ضربه ای آزمون است ولتاژ مستقیم سه بار و هر بار به مدت ده میلی ثانیه در یک وضعیت قطب ها و به همین ترتیب با تعویض قطب ها اعمال می شود.

مقدار قله ولتاژ متناوب آزمون (با فرکانس ۶۰-۵۰ هرتز) برابر مقدار پیک ولتاژ ضربه ای آزمون است. این ولتاژ سه سیکل کامل اعمال می شود. پس از اعمال ولتاژ آزمون تخلیه نورانی بین الکترودها یا فروپاشی دی الکتریک نباید پیش آید. ولتاژ ضربه آزمون برای ترازهای تحمل ولتاژ ضربه ای تجهیزات برقی در استانداردهای مربوطه عرضه می شود.

فاصله خزشی در تأسیسات و تجهیزات برق

 برحسب تعریف کوتاه ترین فاصله بین دو الکترود از روی سطح عایق جامد، فاصله خزش نامیده می شود.

تعریف-فاصله-خزش

وجود مسیر هادی در سطح عایق جامد می تواند:

الف) اگر امپدانس مدار به قدر کافی کوچک باشد به اتصال کوتاه و عمل کردن وسیله حفاظت در برابر اضافه جریان منجر شود. در این صورت میزان صدمه و آسیبی که به عایق جامد می رسد به مقدار جریان اتصال کوتاه و مشخصه های وسیله حفاظت در برابر اضافه جریان، وابسته است.

ب) اگر امپدانس مدار خیلی بزرگ باشد، وسیله حفاظت در برابر اضافه جریان عمل نمی کند و منجر به آتش سوزی می شود.

ج) در مدارهایی که توان الکتریکی آنها زیاد است، توان قوس اتصالی ایجاد شده هم زیاد است. در این صورت اگر وسیله حفاظت در برابر اضافه جریان خیلی سریع عمل کند، یا حتی جریان را محدود کند، انرژی آزاد شده به قدری زیاد است که به صدمه مکانیکی (فشار) و آتش سوزی می انجامد.

د) در بعضی از موارد امپدانس مدار چنان زیاد است یا ریز محیطی که فاصله خزش در آن قرار دارد، چنان مساعد است که ایجاد مسیر هادی در سطح عایق بعید است. در این موارد اگر اتصال کوتاه به آتش سوزی، برق گرفتگی یا اختلال در کار و بهره برداری نیانجامد، می توان فاصله خزشی را با فاصله هوایی برابر گرفت.

 انتخاب فاصله خزشی

اگر مقدار جریان های نشتی که به قسمت های در دسترس می رسد از مقدار جریان آستانه ادراک بیشتر باشد و انسانی که دارای ارتباط الکتریکی با زمین است، این قسمت های در دسترس را لمس کند، می تواند دچار برق گرفتگی شود.

در این صورت جریان دریافتی انسان، مجموع جریان نشت سطحی و نشت مقاومتی و ظرفیتی است. مبنای انتخاب حداقل فاصله خزش، مقدار ولتاژ متناوب یا مقدار ولتاژ مستقیمی است که بر، مدت زمان طولانی بین دو الکترود، در فاصله خزش برقرار است.

این ولتاژها برحسب مورد به صورت ولتاژ اسمی تجهیزات برقی، ولتاژ اسمی عایق بندی تجهیزات یا ولتاژ کار قطعه بیان می شود. اضافه ولتاژهای گذرا چون معمولاً تاثیری در ایجاد مسیر هادی در سطح عایق ندارند، صرف نظر می شوند.

اضافه ولتاژهای موقتی و اضافه ولتاژهایی که به علت کار خود تجهیزات به وجود می آیند، برحسب دفعات و مدت زمان برقراری، کم و بیش در ایجاد مسیر هادی در سطح عایق مؤثرند.

 با اینکه مبنای انتخاب فاصله خزش مقدار ولتاژی است که در مدت زمان طولانی بین الکترودها برقرار است، با این حال عوامل متعدد دیگری در طول عمر مفید آن مؤثرند و باید در انتخاب حداقل فاصله خزش درنظر گرفته شوند. در هر حال اصل بر این است که فاصله خزش در طول عمر مفید تجهیزات برقی برقرار و مؤثر باقی بماند.

تأثیر آلودگی در فاصله خزشی

تأثیر آلودگی بر ریز محیطی است که فاصله خزش یا فاصله هوایی در آن قرار می گیرند. از این رو حتی در قسمت های مختلف تجهیزات برقی واحد هم ممکن است فواصل خزش از هم متفاوت باشند.

فواصل خزشی که در مجاورت المان گرمازا یا اجزاء دارای تلفات حرارتی قرار می گیرند به علت خشک شدن سریع سطح عایق، کمتر آسیب پذیرند. ولی اگر امکان تراکم ذرات آب به طور مکرر دراین فواصل وجود داشته باشد، خطر احتمال ایجاد مسیر هادی در سطح عایق افزایش می یابد.


 اطلاعات تکمیلی در مورد عوامل مؤثر در فاصله هوایی و فاصله خزشی را در مقاله کاربرد شینه و مقره مطالعه کنید.


رفتار مواد عایق در برابر ریزقوس

با خشک شدن سطح آلوده، مسیر جریان نشست سطحی بر روی سطح عایق قطع می شود، حال اگر جریان نشت سطحی از مقدار معینی بیشتر باشد، ریزقوس هایی در این مسیر ایجاد می شود. انرژی متراکم ریز قوس ها ممکن است:

۱- اثری بر روی ماده عایق نداشته باشد،

۲- باعث تجزیه ماده عایق به اجزاء فرار شود یعنی باعث فرسایش ماده عایق شود،

۳- باعث تجزیه ماده عایق و پس ماند کربن شود و درنتیجه مسیر هادی در سطح عایق ایجاد کند. رفتار مواد عایق در آلودگی ها و ولتاژهای مختلف، فوق العاده پیچیده است. در شرایط مختلف خیلی از مواد در دو گروه و حتی در هر سه گروه بالا قرار می گیرند.

 شاخص مقایسه ای CTI مطابق ۱۱۲ IEC معیاری مقایسه ای، برای ایجاد مسیر هادی در سطح مواد عایق جامد در شرایط مرطوب است. شاخص مقایسه ای برای مقایسه عملکرد مواد عایق در شرایط آزمون طراحی شده است. الکترودهای دارای شکل معین به ترتیب بر روی نمونه، قرار داده می شوند. قطره های آمونیم کلراید ۰٫۱ از قطره چکان بر روی سطح نمونه چکانده می شود.

بالاترین ولتاژی که بین الکترودها برقرار باشد و ماده عایقی تا فروافتادن ۵۰ قطره آمونیم کلراید، مسیری هادی در سطح تشکیل ندهد، CTI ماده عایق است. CTI اساساً یک مقایسه کیفی است ولی در مورد مواردی که استعداد تشکیل مسیر هادی در سطح خود را دارند CTI را می توان یک مقایسه کمی هم محسوب کرد.

مدت زمان برقراری تنش های دی الکتریکی

هرچه عایق جامد برای مدت طولانی تحت ولتاژ باقی بماند به همان اندازه احتمال پیش آمدن ریز قوس هائی که دارای انرژی کافی برای ایجاد مسیر هادی باشند، زیادتر می شود. از جمله مواردی که احتمال ایجاد ریز قوس ها در در آن زیاد در زیر به آن اشاره شده است:

– تجهیزاتی که برای کار مداوم درنظر گرفته شده اند و در داخلشان حرارت کافی ایجاد نمی کنند تا نم و رطوبت را کاملا خشک کنند.

 – تجهیزاتی که تراکم ذرات آب در آن ها برای مدت طولانی ادامه دارد و برق آن ها مرتباً قطع و وصل می شود.

 عوامل دیگر، شکل سطح عایق جامد، جذب الکترواستاتیکی عایق جامد و غیره

بهتر است با ایجاد برآمدگی یا فرورفتگی عمود بر مسیر نشت، پیوستگی آلودگی در مسیر قطع شود. با ایجاد فرورفتگی یا برآمدگی همچنین می توان، مسیر جریان قطرات آب را به جاهائی که تحت تنش دی الکتریکی قرار ندارند، منحرف کرد.

شیار، ترک و فرورفتگی را نباید موازی مسیر خزش ایجاد کرد، چون ممکن است مانند لوله های موئین آب را به خود بکشد و نگه دارد و یا آلودگی ها در آنها انباشته شود.

در صورتی که عایق جامد در میدان الکترواستاتیکی قرار داشته باشد آلودگی هایی که هادی نیستند به میزان بیشتری انباشته می شود، در این صورت جذب و انباشت آلودگی به وضع و محل قرارگیری عایق بستگی ندارد. باید دقت کرد تا در ترمینال ها مقدار فاصله خزش مؤثر به وسیله هادی متصل به ترمینال ها تقلیل نیابد، مثلاً با نم گیری عایق بندی کابل و غیره.

خواص مواد الکترودها را نباید از نظر دور داشت. مواد بعضی از الکترودها در اثر جریان نشت از الکترودی به الکترود دیگر منتقل می شود و دندانه تشکیل می شود.

این دندانه ها می تواند فواصل خزش و نشت را تقلیل دهد. بعضی از آلیاژها در طول سالیان ساختمان کریستالی جدیدی پیدا می کنند و در نتیجه ابعادشان بزرگتر می شود. بعضی از الکترودها در آلودگی های الکترولیتی حل می شوند و قابلیت هدایت الکتریکی را زیاد کرده و در نتیجه احتمال ایجاد مسیر هادی و تخلیه الکتریکی افزایش می یابد.

مثال تعریف فاصله خزش در برد مدار چاپی: 

 در تأسیسات رده ۱ مانند تجهیزات الکترونیک و برد مدار چاپی PCB، منظور از فاصله خزش فاصله بین هادی ها در سطح یا لایه های داخلی PCB است. در تصویر زیر متدهای افزایش فاصله خزش را در یک برد مدار چاپی مشاهده می کنید:

راه های-افزایش-فاصله-خزش


بیشتر بخوانید:

انواع حفاظت الکتریکی

درجه حفاظت تجهیزات الکتریکی IP

 

در صورتی که سوالی در خصوص مطالب بیان شده دارید می توانید در قسمت نظرات از ما بپرسید یا با ارائه پیشنهادات خود، ما را در بالا بردن کیفیت مقالات یاری کنید.

میانگین امتیازات ۵ از ۵
از مجموع ۱۰ رای

سوالات متداول

محفظه تجهیزات با کلاس عایق بندی II چه خصوصیاتی دارد؟

محفظه تجهیزات کلاس II انواع مختلف دارد. الف) محفظه عایقی:  محفظه عایقی می تواند قسمتی از عایق بندی تکمیلی یا قسمتی از عایق بندی تقویت شده باشد یا عایق بندی تکمیلی کامل یا عایق بندی تقویت شده کامل باشد. محفظه عایقی قادر به تحمل آن تنش های مکانیکی، الکتریکی و حرارتی است که در طی بهره برداری می تواند پیش آید. ب) محفظه فلزی: در داخل محفظه فلزی عایق بندی مضاعف قرار دارد. اگر در قسمتی کاربرد عایق بندی مضاعف امکان پذیر نباشد، عایق بندی تقویت شده به کار گرفته می شود. ج) محفظه عایقی – فلزی: این محفظه تلفیقی از محفظه عایقی و محفظه فلزی است. در محفظه عایق پیچ عایقی به کار برده نمی شود چون در صورت عوض کردن آن با پیچ فلزی حفاظت تامین شده توسط محفظه می تواند خدشه دار شود. اگر بتوان در یا درپوش محفظه را با دست باز کرد، قسمت های برقدار در پشت مانع عایقی قرار داده می شود تا از تماس ناخواسته با آنها جلوگیری شود. قطعات و قسمت های برقدار که در داخل محفظه قرار دارند به سیم حفاظتی وصل نمی شوند ولی اگر ضرورتاً برای تغذیه و حفاظت تجهیزات دیگر، سیم حفاظتی همراه سیم های برق از داخل محفظه عبور داده شود، این سیم ها و ترمینال های مربوطه همانند یک قسمت برقدار عایق بندی می شوند.

مواد عایق در برابر ریزقوس ها چه رفتاری دارند؟

با خشک شدن سطح آلوده، مسیر جریان نشست سطحی بر روی سطح عایق قطع می شود، حال اگر جریان نشت سطحی از مقدار معینی بیشتر باشد، ریزقوس هایی در این مسیر ایجاد می شود. انرژی متراکم ریز قوس ها ممکن است: ۱- اثری بر روی ماده عایق نداشته باشد، ۲- باعث تجزیه ماده عایق به اجزاء فرار شود یعنی باعث فرسایش ماده عایق شود، ۳- باعث تجزیه ماده عایق و پس ماند کربن شود و درنتیجه مسیر هادی در سطح عایق ایجاد کند. رفتار مواد عایق در آلودگی ها و ولتاژهای مختلف، فوق العاده پیچیده است. در شرایط مختلف خیلی از مواد در دو گروه و حتی در هر سه گروه بالا قرار می گیرند.  شاخص مقایسه ای CTI مطابق ۱۱۲ IEC معیاری مقایسه ای، برای ایجاد مسیر هادی در سطح مواد عایق جامد در شرایط مرطوب است. شاخص مقایسه ای برای مقایسه عملکرد مواد عایق در شرایط آزمون طراحی شده است. الکترودهای دارای شکل معین به ترتیب بر روی نمونه، قرار داده می شوند. قطره های آمونیم کلراید ۰٫۱ از قطره چکان بر روی سطح نمونه چکانده می شود.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این مقاله را خوانده اید ؟
بستن
دکمه بازگشت به بالا