طراحی روشنایی مراکز اداری، آموزشی و فروشگاه ها

رنگ نور و نمود رنگ، خیرگی نور،روشنایی ویترین فروشگاه ها

برای طراحی روشنایی مکان هایی نظیر مجموعه های ورزشی، مراکز درمانی، منازل مسکونی، ساختمان های اداری و آموزشی، فروشگاه ها، مراکز شهری باید پارامترهای متعددی را در نظر گرفت. حس بینایی یکی از مهمترین حس های انسان است و در محیط کار، این حس بیش از هر چیز دیگری اهمیت می یابد. در نتیجه طراحی روشنایی مناسب در محیط کار بیش از هر جای دیگری اهمیت دارد چرا که امروزه قسمت عمده ای از ساعات زندگی افراد در محل کار آنها سپری می شود.

روشنایی-محیط-کار-اداری

تحقیقات و بررسی ها نشان می دهد که رابطه مستقیمی بین کیفیت روشنایی و میزان کارایی افراد وجود دارد. به همان میزان که روشنایی نامطلوب می تواند باعث ایجاد خستگی در کارکنان شده و خواب آلودگی را افزایش داده و منجر به کاهش راندمان آن ها شود روشنایی مطلوب در محیط کاری، باعث شادابی و نشاط بیشتر و کاهش احساس خستگی می شود.

این موضوع در دفاتر کار مدرن که در آنها اغلب از کامپیوتر استفاده می شود اهمیت بیشتری پیدا می کند. بنابراین در طراحی روشنایی برای دفاتر اداری تامین شدت روشنایی مورد نیاز به تنهایی کافی نیست و پارامترهای کیفی دیگری نظیر محدود کردن خیرگی مستقیم و انعکاس یافته، توزیع مناسب درخشندگی و … اهمیت می یابد.

برای داشتن روشنایی مناسب در محیط های اداری باید به نکات زیر توجه نمود:

رنگ نور و نمود رنگ

۱- طبق استاندارد شاخص نمود رنگ در محیط های اداری باید بالاتر از %۸۰ (گروه ۱B) باشد. بنابراین استفاده از لامپ های فلورسنت معمولی با نمود رنگ بین %۷۰ – ۵۰ با استانداردهای امروز همخوانی ندارد.

۲- دمای رنگ مناسب برای اغلب محیط های اداری ۴۰۰۰ کلوین سفید سرد (Cool White) است. در برخی موارد برای اینکه نور سفید در محیط وجود داشته باشد، یک لامپ با دمای رنگ ۳۰۰۰ کلوین سفید گرم (Warm White) را در کنار یک لامپ با دمای رنگ ۶۵۰۰ کلوین نور روز (Daylight) قرار می دهند که این کار چندان صحیح نیست چرا که اولاً به زیبایی محیط لطمه می زند، ثاًنیا ترکیب رنگ مناسبی در محیط ایجاد نمی کند.

بنابراین روشنایی مناسب برای محیط اداری را می توان با استفاده از چراغ هایی با لامپ فلورسنت و یا فلورسنت فشرده (کم مصرف) تأمین نمود.


مقاله پیشنهادی:  ماهیت نور و بررسی تئوری های نور 


روشنایی-محیط-های-اداری
روشنایی محیط های اداری

خیرگی نور

در محیط های کاری محدود کردن خیرگی اهمیت بسیار زیادی پیدا می کند. خیرگی می تواند میزان آرامش بصری را کاهش داده و باعث خستگی زودرس و احساس عدم آرامش روانی شود (Psychological Glare).همچنین خیرگی می تواند به میزان زیادی دامنه دید انسان را کاهش داده و کارایی بصری را کاهش دهد (Physiological Glare).

کمیته بین المللی روشنایی (CIE) محیط های کاری را بر حسب میزان اهمیت کار چشمی، به چهار گروه تقسیم کرده است که شرح آن در جدول زیر آمده است:

 گروه بندی محیط های کاری بر حسب میزان دقت کار طبق پیشنهاد CIE

نوع کار

گروه کاری

کارهای بسیار دقیق چشمی (تعمیرات، مونتاژ بورد الکترونیکی و …)

A

کارهای با دقت نسبتاً زیاد (خیاطی، نقشه کشی و …)

B

کارهای معمولی (بانک، بایگانی و …)

C

کارهای با دقت کم (اتاق نگهبانی، میز پذیرش و …)

D

در حالت کلی، چراغ هایی که به موازات خط دید انسان قرار می گیرند، خیرگی کمتری نسبت به چراغ هایی که عمود بر چشم انسان قرار می گیرند ایجاد می کنند.

بنابراین توصیه می شود در صورت امکان، چیدمان چراغ ها به گونه ای قرار گیرد که راستای دید انسان بر آنها عمود نباشند. با استفاده از روش UGR، باید پس از انجام محاسبات روشنایی، با توجه به نوع کلاس کاری محیط، مقدار خیرگی ناشی از چراغ ها را محاسبه کرده و بررسی کنیم که از مقدار مجاز تعیین شده توسط استاندارد بیشتر نباشد.

 UGR، در هیچ نقطه ای، نباید مقدار آن از میزان تعیین شده توسط استاندارد فراتر رود. در غیر این صورت، فردی که در آن نقطه قرار گیرد، از خیرگی مستقیم رنج خواهد برد.


مقاله پیشنهادی: مفاهیم و تعاریف در طراحی روشنایی


شدت روشنایی متوسط در سطوح عمودی و استوانه ای

شدت روشنایی را می توان در صفحات مختلف محاسبه نمود. در روشنایی اداری، شدت روشنایی علاوه بر صفحات افقی، در صفحات عمودی نیز اهمیت پیدا می کند. شدت روشنایی متوسط در صفحات افقی (Horizontal illumination) را با Em,h، شدت روشنایی متوسط در صفحات عمودی ( Vertical illumination) را با Em,v و شدت روشنایی متوسط در صفحات استوانه ای (Cylindrical illumination) را با Em,z نشان می دهیم که، برابر با متوسط شدت روشنایی در سطح یک استوانه است.

 از آنجا که در محیط های اداری، علاوه بر سطح کار، لازم است دید خوبی نسبت به چهره افراد و کمدها و قفسه های روی دیوار داشته باشیم، لازم است شدت روشنایی را در سطح استوانه ای و عمودی نیز محاسبه کنیم.

در بسیار از موارد مشاهده می شود در اتاق هایی نظیر بایگانی، کتابخانه و سایر فضاهایی که در آنها قفسه و کمد وجود دارد، با اینکه روشنایی کافی بر روی سطح میز وجود دارد، میزان روشنایی بر روی قفسه ها کافی نیست. به همین منظور لازم است شدت روشنایی در صفحات عمودی نیز دارای حداقل مقدار قابل قبولی باشند. 

یکنواختی روشنایی

طبق استاندارد اختلاف بین شدت روشنایی متوسط ناحیه کار روی میز، سطح میز و محیط اطراف نباید اختلاف قابل ملاحظه ای وجود داشته باشد. استانداردی که برای روشنایی در محیط هایی که در آنها صفحات نمایش دهنده (VDU) وجود دارد سه ناحیه را تعریف می کنند:

۱- سطح کار (Work Surface): بخشی از میز که کار اصلی در آن قسمت انجام می شود، نظیر سطح ورقه روی میز،

۲- محدوده کار (Task Area): سطح میز کار فرد را شامل می شود.

٣- محدوده اتاق (Room Area): شامل محیط اطراف میز کار می شود.

 برای داشتن آرامش بصری، بهتر است درخشندگی هر ناحیه، بیش از سه برابر درخشندگی ناحیه اطراف آن نباشد. به عبارت دیگر چنانچه درخشندگی سطح یک ورقه بر روی میز کار ۱۲۵ کندل بر مترمربع باشد، درخشندگی سطح میز کار بهتر است بیش از ۵۰ کاندل بر متر مربع و سایر قسمت های اتاق بیش از ۳۰ کندل بر متر مربع باشد.

در غیر این صورت به دلیل وجود نقاطی با شدت روشنایی مختلف چشم زودتر خسته می شود. از سوی دیگر چنانچه محیط کاملاً دارای درخشندگی یکسان باشد، چشم احساس خستگی می کند.


از این رو توصیه می شود:

۱- برای روشنایی عمومی اتاق از نور غیر مستقیم استفاده شود.

۲- رنگ سطوح مختلف اتاق به گونه ای انتخاب شود که ضرایب انعکاس سطوح مختلف برابر باشند با:

  • سقف: %۷۰
  • دیوارها: %۵۰
  • کف: %۲۰

 ٣- نسبت بین حداقل شدت روشنایی با مقدار متوسط بیشتر از ۰٫۶۷ باشد.

 


مقاله پیشنهادی: انواع سیستم های کنترل روشنایی ساختمان


روشنایی مراکز آموزشی

در محیط های آموزشی، پارامترهای کارایی بصری و آرامش بصری بیشتر از نمود بصری اهمیت پیدا می کنند. تقریباً از بسیاری جهات ملزومات طراحی روشنایی در محیط آموزشی همانند محیط اداری است. با این حال، یک سری نکات به صورت خاص برای محیط های آموزشی باید در نظر گرفته شود.

رنگ نور و نمود رنگ برای محیط های آموزشی نیز رنگ نور سفید سرد (دمای رنگ ۴۰۰۰ کلوین) و حداقل نمود رنگ %۸۰ باید استفاده شود.  استفاده از رنگ نورهای گرم باعث خواب آلودگی افراد شده و رنگ نورهای سرد باعث خستگی اعصاب چشم می شود.

روشنایی-مرکز-آموزشی
 روشنایی مرکز آموزشی

مقاله پیشنهادی: قوانین طراحی روشنایی داخلی 


توزیع روشنایی در محیط های آموزشی و کلاس های درس باید نکات زیر مد نظر قرار گیرند:

١- همانند روشنایی اداری باید به فاکتور خیرگی توجه شود. مقدار خیرگی مستقیم با روش در استاندارد کنترل می شود.

۲- برای آنکه سطح تخته سیاه به طور مناسب روشن شود، باید از چراغ های با پخش نور نامتقارن (Wall Washer) استفاده شود.

استفاده از چراغ با پخش نور متقارن به موازات تخته سیاه، باعث می شود که بخشی از نور به جای اینکه به تخته سیاه بتابد، به چشم افراد تابیده شود و به این ترتیب دید آنها را محدود نماید.

در صورتی که چراغ اضافی برای روشن نمودن تخته سیاه استفاده نشود، ممکن است سایه هایی بر روی تخته سیاه ایجاد شود که مشکلاتی برای دید ایجاد می کند.

۳- شدت روشنایی در کلیه نقاط یک کلاس درس باید یکنواخت باشد. به هیچ وجه نباید برخی از نقاط کلاس درس (فضای دانشآموزان) روشن تر از نقاط دیگر باشد.

۴- برای کاهش خیرگی، بهتر است از چراغ های لوور دار استفاده شود.

طراحی روشنایی فروشگاه ها

فروشگاه ها و مراکز تجاری برخلاف موارد گذشته که کارایی بصری و آرامش بصری اهمیت بیشتری داشتند، در طراحی روشنایی فروشگاه ها و مراکز تجاری، نمود بصری اهمیت بیشتر پیدا می کند. سیستم روشنایی در یک فروشگاه ارتباط بسیاری با زیبایی محیط دارد.

به همان میزان که روشنایی خوب می تواند باعث جذب تعداد بیشتر مشتری شود، سیستم روشنایی نامناسب می تواند باعث نارضایتی خریداران شود. از سوی دیگر از آنجا که معمولاً هزینه های مصرف انرژی الکتریکی در فروشگاه ها و مراکز تجاری بیشتر از سایر بخش های جامعه است، استفاده از سیستم با راندمان بالا اهمیت زیادی پیدا می کند.

روشنایی ویترین فروشگاه ها

ویترین هر فروشگاه، اولین نقطه ای است که توسط خریداران دیده می شود و نمایش صحیح کالاهای موجود در ویترین اهمیت بسیار بالایی پیدا می کند. برای  طراحی روشنایی فروشگاه ها در قسمت ویترین بهتر است از لامپ هایی با نمود رنگ بالای %۹۵ استفاده شود (نظیر لامپ های متال هالید سرامیکی و یا لامپ های هالوژن).

روشنایی-ویترین-فروشگاه

بسته به شکل ویترین و کالاهای موجود در آن می توان دو نوع سیستم را انتخاب نمود:

١- ویترین های بزرگ با تعداد زیادی کالا

در مورد طراحی روشنایی فروشگاه ها با چنین ویترین هایی لازم است کل قسمت ویترین حداقل با شدت روشنایی ۸۰۰-Lux 500 و به صورت یکنواخت روشن شود. برای این منظور می توان از چراغ هایی با لامپ متال هالید و پخش نور متقارن و باز استفاده نمود.

اغلب ویترین فروشگاه هایی نظیر کفش فروشی، طلا و جواهر، مواد غذایی و … می تواند از این نوع باشد.

٢- ویترین هایی با تعداد کالای محدود

امروزه بیشتر فروشگاه ها از این نوع ویترین استفاده می کنند. در این نوع ویترین ها به جای قرار دادن تعداد زیادی از انواع کالاهای مختلف، تعداد محدودی کالا به نمایش گذاشته شده و بر روی آن تأکید می شود.

در چنین حالتی باید از روشنایی موضعی (Spot lighting) استفاده شود. در این صورت هر چه روشنایی مورد استفاده بیشتر بر روی کالا متمرکز باشد، روشنایی بهتر است.

برای داشتن روشنایی موضعی در چنین کاربردهایی از لامپ های هالوژن و یا چراغ هایی با لامپ متال هالید یا هالوژن با پخش نور باریک استفاده می شود تا دقیقا کالای موردنظر روشن شود و اختلاف قابل توجهی بین شدت روشنایی کالای روشن شده با محیط اطراف باشد.

در بسیاری از فروشگاه ها نظیر فروشگاه های پوشاک، عینک، عطر و ادکلن، کالای لوکس و عتیقه، ظروف کریستال و … از این سیستم استفاده می شود.


مقاله پیشنهادی: قوانین و مقررات روشنایی اضطراری


طراحی-روشنایی-فروشگاه
 طراحی روشنایی فروشگاه

روشنایی فضای عمومی فروشگاه

در طراحی روشنایی فضای عمومی فروشگاه ها نیز لازم است با لامپ هایی با نمود رنگ بالا روشن شود. استفاده از چراغ هایی با لامپ متال هالید سرامیکی می تواند گزینه مناسبی برای این امر باشد. معمولاً در این حالت از چراغ های فروتاب (Downlight) با پخش نور متقارن استفاده می شود. 

برای روشن نمودن قفسه های داخل فروشگاه، لازم است از چراغ هایی با نور موضعی استفاده شود. در این صورت باید دقت شود که کل قفسه به صورت یکنواخت روشن شود. برای این منظور نوع زاویه پخش نور چراغ و موقعیت نصب آن باید به گونه ای انتخاب شود که سطح روشن شده توسط چراغ کل سطح قفسه را بپوشاند.

روشنایی فروشگاه های بزرگ و سوپر مارکت ها

در مورد فروشگاه های بزرگ و سوپر مارکت ها که تنوع گسترده ای از انواع محصولات وجود دارد و مملو از قفسه های مختلف هستند، معمولاً سراغ روشنایی یکنواخت می روند. معمولاً چنین فروشگاه هایی دارای سقف بلند هستند و در آنها می توان از چراغ هایی با لامپ متال هالید و یا چراغ های فلورسنت استفاده نمود. استفاده از لامپ های بخار جیوه به دلیل نمود رنگ پایین در چنین مواردی پیشنهاد نمی شود.

در داخل قفسه ها می توان از لامپ های فلورسنت ۱۵ به صورت نور مخفی استفاده نمود تا کالاهای موجود در قفسه بهتر نمایش داده شود. در قسمت صندوق، همانند روشنایی اداری باید به فاکتور خیرگی توجه نمود. در فروشگاه های بزرگ، طراحی مناسب روشنایی اضطراری نیز اهمیت ویژه ای دارد.

در محوطه های ورودی فروشگاه ها و برخی از فضاهای عمومی استفاده از نورهای رنگی می تواند باعث زیبایی محیط شود. برای این منظور می توان از لامپ های فلورسنت رنگی و یا LED برای ایجاد نور رنگی و یا تغییر رنگ در محیط استفاده نمود.


مقاله پیشنهادی: انواع لامپ های پرکاربرد و مشخصات آن ها


روشنایی-فروشگاه های-بزرگ-و-سوپر مارکت ها

 

در صورتی که سوالی در خصوص مطالب بیان شده دارید می توانید در قسمت نظرات از ما بپرسید یا با ارائه پیشنهادات خود، ما را در بالا بردن کیفیت مقالات یاری کنید. 

میانگین امتیازات ۵ از ۵
از مجموع ۴ رای

سوالات متداول

خیرگی نور به چه معناست؟

در محیط های کاری محدود کردن خیرگی اهمیت بسیار زیادی پیدا می کند. خیرگی می تواند میزان آرامش بصری را کاهش داده و باعث خستگی زودرس و احساس عدم آرامش روانی شود (Psychological Glare).همچنین خیرگی می تواند به میزان زیادی دامنه دید انسان را کاهش داده و کارایی بصری را کاهش دهد (Physiological Glare).

روشنایی سوپرمارکت و فروشگاه های بزرگ چطور طراحی می شود؟

در مورد فروشگاه های بزرگ و سوپر مارکت ها که تنوع گسترده ای از انواع محصولات وجود دارد و مملو از قفسه های مختلف هستند، معمولاً سراغ روشنایی یکنواخت می روند. معمولاً چنین فروشگاه هایی دارای سقف بلند هستند و در آنها می توان از چراغ هایی با لامپ متال هالید و یا چراغ های فلورسنت استفاده نمود. استفاده از لامپ های بخار جیوه به دلیل نمود رنگ پایین در چنین مواردی پیشنهاد نمی شود. در داخل قفسه ها می توان از لامپ های فلورسنت ۱۵ به صورت نور مخفی استفاده نمود تا کالاهای موجود در قفسه بهتر نمایش داده شود. در قسمت صندوق، همانند روشنایی اداری باید به فاکتور خیرگی توجه نمود. در فروشگاه های بزرگ، طراحی مناسب روشنایی اضطراری نیز اهمیت ویژه ای دارد. در محوطه های ورودی فروشگاه ها و برخی از فضاهای عمومی استفاده از نورهای رنگی می تواند باعث زیبایی محیط شود. برای این منظور می توان از لامپ های فلورسنت رنگی و یا LED برای ایجاد نور رنگی و یا تغییر رنگ در محیط استفاده نمود.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این مقاله را خوانده اید ؟
بستن
دکمه بازگشت به بالا