چطور خطرات برق گرفتگی را شناسایی کنیم؟

شناسایی خطرات در برق، ارزیابی خطرات در برق، کنترل خطرات برق

با ظهور تجهیزات برقی و استفاده گسترده آن ها در زندگی انسان برق گرفتگی و خطرات برق گرفتگی یکی از شایع ترین حوادث این روز ها به شمار می رود که می تواند منجر به آسیب های جدی به بدن یا تجهیزات برقی و یا حتی مرگ شود. شناسایی خطرات برق گرفتگی به ما کمک می کند تا راه های پیشگیری و ایمنی در برابر برق گرفتگی را در نظر بگیریم. اما چطور می توانیم در برابر برق گرفتگی ایمن باشیم ؟

برای ایمنی در برابر برق گرفتگی می توانیم از مدل ایمنی ۳ مرحله ای استفاده کنیم. شناسایی، ارزیابی و کنترل خطرات. برای ایمن بودن، باید درباره شغل و طرحمان نسبت به وجود خطرات فکر کرده و برای اجتناب از جراحت یا مرگ، خطرات را بفهمید و تشخیص دهیم. ضروری است موقعیتی را که در آن هستیم و ریسک های مربوطه را ارزیابی نماییم و با ایجاد یک محیط کاری امن، انجام عمل ایمن و گزارش خطرات به سوپروایزر یا مربی، خطر را کنترل کنیم.

در صورتی که خطرات برق گرفتگی شناسایی، ارزیابی و کنترل نگردند ممکن است کارگر توسط برق، حریق های الکتریکی با سقوط کشته شود یا آسیب ببیند. اگر مدل ایمنی را برای شناسایی، ارزیابی و کنترل خطرات بکار برید، افراد در شرایط امن تری خواهند بود.

۱- شناسایی خطرات در برق

اولین جزء از مدل ایمنی شناسایی خطرات در برق در اطراف خودتان است. تنها پس از تشخیص خطر می توان از آن اجتناب یا آن را کنترل نمود. بهتر است که راجع به شناسائی خطر در شغل های گوناگون با همکارانتان بحث و گفتگو کنید و برنامه ریزی نمائید. بعضی مواقع ما ریسک ها را برای خودمان می پذیریم اما وقتی مسئول دیگران هستیم بیشتر دقت می کنیم.

بعضی مواقع دیگران خطراتی را که ما متوجه نمی شویم، می بینند. طراحی دقیق دستورالعمل های ایمنی، ریسک جراحت را کاهش می دهد. ضروری است که تصمیم گیری راجع به lock out (قفل کردن) و tag out (برچسب گذاری) مدار و تجهیزات در طول این جزء از مدل ایمنی انجام گیرد. 

اثر عبور جریان بر بدن انسان

چگونه باید خطرات برق گرفتگی را شناسایی کرد ؟

اولین قدم در جهت حفاظت از افراد، شناسایی خطرات برق گرفتگی است که افراد در شغلشان با آنها روبرو هستند برای انجام این کار باید بدانید که موقعیت ها می توانند افراد را در معرض خطر قرار دهند و همچنین بدانید برای تشخیص خطر از کجا کمک بگیرید. موقعیت های خطرناک عبارتند از:

  • سیم کشی نادرست و ناکافی
  • تماس با قسمت های برق دار
  • بیش از حد گرم شدن خط انتقال برق
  • سیم ها با عایق بد و نامناسب که باعث شوک خواهند شد.
  • ابزار آلات و سیستم های الکتریکی که به زمین متصل نیستند یا عایق دوبله ندارند.
  • بیش از حد گرم شدن مدار
  • ابزار آلات و تجهیزات برقی آسیب دیده
  • استفاده از وسایل حفاظت فردی نامناسب
  • استفاده از ابزار نامناسب
  • بعضی از مواد شیمیایی مضر
  • نردبان و داربست های خراب و معیوب
  • نردبان هایی که هادی الکتریسیته هستند
  • قرار داشتن کارگر در مکان خیس و مرطوب

۲- ارزیابی خطرات در برق

وقتی خطرات را ارزیابی می کنید، بهتر است ابتدا همه خطرات ممکن را شناسایی نموده و سپس ریسک آسیب های ناشی از هر خطر را ارزشیابی کنید. تاوقتی خطر ارزیابی نشد فرض نکنید که ریسک پائین است. نادیده گرفتن خطرات، مخاطره آمیز خواهد بود. محیط های کاری به طور خاص، خطرناکند. زیرا همیشه در حال تغییر هستند. بسیاری از افراد در شغل های مختلف کار می کنند و در موقعیت های شغلی مکرراً با شرایط بد در مواجهه هستند. خطرات در محیط کار در همه حال نیاز به ارزیابی دارند. پس هر نوع خطری که وجود دارد کنترل کنید.

حفاظت در برابر تماس مستقیم

۳- کنترل خطرات در برق

هرگاه خطرات شناسایی و ارزیابی شدند ، باید کنترل شوند. خطرات الکتریکی را به دو روش اصلی می توان کنترل نمود:

۱- ایجاد محیط کاری ایمن

۲- رفتار ایمن

به منظور کنترل خطرات، ابتدا باید محیط کاری ایمن ایجاد نموده و سپس به روش ایمن کار کرد. معمولاً، بهتر است که تمامی خطرات را حذف و محیطی که کاملاً ایمن است، بوجود آورد. وقتی مقررات OSHA و NEC اجرا شوند، محیط کاری ایمن بوجود خواهد آمد.

اما، شما هرگز نمی دانید چه زمانی مواد یا تجهیزات دچار نقص خواهند شد. با اعمال رفتارهای کاری ایمن، خودتان را برای موارد غیرمنتظره آماده کنید. تا جائی که امکان پذیر است از محافظ های (Safe guard) متعدد باید استفاده شود. اگر یکی دچار نقص شد، دیگری ممکن است شما را از آسیب یا مرگ محافظت نماید.

عوامل ایجاد محیط کاری ایمن به منظور جلوگیری از خطرات برق گرفتگی

یک محیط کاری ایمن از طریق کنترل تماس با ولتاژهای الکتریکی و جریان هایی که می توانند منشاء علت باشند، به وجود می آید. جریان های برقی نیاز به کنترل دارند تا نتوانند از بدن عبور نمایند. محیط کاری ایمن علاوه بر جلوگیری از شوک شانس حریق، سوختگی و سقوط را کاهش می دهد.

به همین دلیل باید در مقابل تماس با ولتاژهای الکتریکی محافظت شوید و جریان های الکتریکی را به منظور ایجاد یک محیط کاری ایمن کنترل کنید. با انجام موارد زیر محیط کاری ایمن تری خواهید داشت:

  • همه هادی ها را تحت کنترل در آورید حتی آن هایی که از انرژی تخلیه شدند (برق آنها قطع شده است). در صورتی که برق دار هستند، آنها را قفل و برچسب بزنید.
  • مدارها و ماشین ها را قفل کرده و برچسب گذاری کنید. و با به کار بردن اندازه و نوع مناسب سیم از ازدیاد بار در سیم جلوگیری کنید.
  • با عایق کردن سیم ها و قسمت های الکتریکی برق دار، از تماس با آنها جلوگیری نمائید. 
  • با اتصال ابزار و سیستم های الکتریکی به زمین، از شوک های ناشی از جریان جلوگیری کنید.
  • از شوک های ناشی از جریان موجود در ابزار و سیستم های الکتریکی از طریق اتصال آن ها به زمین جلوگیری نمائید.
  • با به کار بردن GFCI مانع از ایجاد شوک شوید.
  • با به کار بردن دستگاه محافظت کننده جریان زیاد، مثل رله های بی متال، کلید های اتوماتیک، کلید های مینیاتوری و محافظ جان، از افزایش جریان در مدار جلوگیری کنید.
کلید-اتوماتیک-سه پل-اشنایدر
 کلید اتوماتیک کمپکت اشنایدر
کلید-مینیاتوری-اشنایدر-روشنایی
 کلید مینیاتوری-تک پل روشنایی اشنایدر

 


بیشتر بخوانید


چه موقع برق گرفتگی اتفاق می افتد؟

معمولاً برق گرفتگی در صورتی پیش می آید که انسان یا حیوان:

  • با زمین ارتباط الکتریکی داشته باشد و هم زمان با یک قسمت برقدار تجهیزات برقی هم تماس ایجاد کند.
  • هم زمان با دو قسمت برقدار تماس داشته باشد و این دو قسمت اختلاف پتانسیل داشته باشند.
  • با زمین ارتباط الکتریکی داشته باشد و هم زمان با یک قسمت هادی در دسترس که به علت خراب شدن عایق بندی تجهیزات برقی برقدار شده، تماس پیدا کند.
  • همزمان با یک قسمت هادی در دسترس که به علت خراب شدن عایق بندی تجهیزات برقی برقدار شده و هادی دیگری که دارای پتانسیل متفاوت است، تماس پیدا کند. این هادی ممکن است یک هادی در دسترس دیگر از همان تجهیزات برقی یا یک هادی بیگانه باشد.

حالات-برق گرفتگی

  •  با زمین ارتباط الکتریکی داشته باشد و در اثر تماس با سطوح عایقی که جریان نشت آنها زیاد است، جریان برق گرفتگی دریافت کند.
  • بارهای الکترواستاتیکی ذخیره شده در بعضی از قطعات تجهیزات برقی حتی در حالت قطع برق هم می تواند موجب برق گرفتگی شود.

 هدف از حفاظت در برابر خطر برق گرفتگی جلوگیری از آسیب رسیدن به انسان و دام است. حفاظت در برابر خطر برق گرفتگی با اقدامات حفاظتی تأمین می شود.

حفاظت-در-برابر-خطر-برق-گرفتگی


 اقدامات حفاظتی می توانند:

  • از طریق سیستم توزیع نیرو تأمین شود.
  • با اقدامات حفاظتی هماهنگ در سیستم توزیع نیرو و تجهیزات برقی تأمین شود، با اقدامات حفاظتی در تجهیزات برقی تأمین شود.
  • با اقدامات حفاظتی هماهنگ در تجهیزات برقی و محیط بهره برداری شود.
  • هماهنگ در سیستم توزیع نیرو و تجهیزات برقی تأمین شود.

 اگر در اثر خراب شدن عایق بندی یک وسیله برقی، هادی های در دسترس آن برقدار شوند و انسانی که دارای ارتباط الکتریکی با زمین است با این هادی ها تماس برقرار کند، جریانی برابر IB از بدن او می گذرد.

در هر حال بهره برداری از تجهیزات برقی باید برای انسان و دام ایمن باشد. اگر با یک اقدام حفاظتی نتیجه رضایت بخش یا مورد نظر بدست نیاید باید با اقدام سازگار دیگر نتیجه منظور را تأمین کرد.  حفاظت در برابر برق گرفتگی باید هم در شرایط عادی کار و بهره برداری از تجهیزات برقی و هم هنگامی که تجهیزات برقی دچار عیب و نقص اند تأمین باشد. منظور از عیب و نقص اتصالی است و به حالتی گفته می شود که یا عایق بندی یا تجهیزات برقی خراب شده است یا در سیستم توزیع نیروی برق مثلاً سیم فاز به سیم نول اتصال پیدا کرده است.

عوامل موثر در میزان برق گرفتگی

شدت جراحت ناشی از برق گرفتگی به عوامل زیر بستگی دارد:

  1. مقدار جریان الکتریکی
  2. طول مدت عبور جریان از بدن
  3. مسیر عبور جریان از بدن 

برای مثال، عبور الکتریسیته با شدت ۰٫۱ آمپر به مدت ۲ ثانیه برای مرگ کافی است. مقدار جریان داخلی که یک شخص می تواند تحمل و قادر به کنترل عضلات بازو و دست باشد کمتر از ۱۰ میلی آمپر است.

جریان های بیش از ۱۰ میلی آمپر می توانند عضلات را فلج یا خشک کنند وقتی چنین حالتی اتفاق می افتد، شخص قادر به رها کردن ابزار، سیم یا هر شی دیگری نخواهد بود. در حقیقت، اشیاء برق دار ممکن است حتی سفت تر و محکم تر نگه داشته شده و منجر به مواجهه طولانی تر و شوک الکتریکی شوند.

جدا کردن سیم برق از فرد آسیب دیده

برای جلوگیری از خطرات شوک الکتریکی ابزارهایی که در دست نگهداشته می شوند به خاطر اینکه باعث چنین شوکی می شوند می توانند خیلی خطرناک باشند. اگر فرد نتواند ابزار را رها کند، عبور مداوم جریان از بدن برای مدت طولانی، می تواند منجر به فلج دستگاه تنفسی شود (عضلاتی که تنفس را کنترل می کنند نمی توانند حرکت کنند. افرادی که تنفس آن ها در اثر شوک ناشی از جریان متوقف شده است از ولتاژهای پائین در حد ۴۹ ولت بوده است. معمولاً جریان ۳۰ میلی آمپر سبب فلج دستگاه تنفسی می شود. جریان های بیشتر از ۷۵ میلی آمپر موجب فیبریلاسیون بطنی (ضربان قلب خیلی سریع و غیر مؤثر) می شوند.

این شرایط در کمتر از چند دقیقه موجب مرگ خواهد شد مگر اینکه از دستگاه ویژه ای که، defibrillator نامیده می شود، استفاده گردد که قربانی را نجات دهد. فلج قلب در ۴ آمپر اتفاق می افتد به این معنی که قلب نمی تواند عمل پمپاژ را انجام دهد. بافت با جریان های بیش از ۵ آمپر (amp) می سوزد. توجه کنید که ولتاژ پائین به معنای خطر کوچک نیست.

"<yoastmark

۱- شدت جریان برق گرفتگی

میزان شدت جریان برق گرفتگی اثر مستقیمی بر روی خطرات برق گرفتگی و شدت جراحت دارد. جدول نشان می دهد که معمولاً برای گستره ای از جریان (حداقل در مدت یک ثانیه) در ولتاژهای خانگی چه اتفاقی می افتد. با طولانی تر شدن زمان مواجهه، خطرات برق گرفتگی افزایش می یابد. برای مثال، جریان ۱۰۰ میلی آمپر برای مدت ۳ ثانیه به اندازه جریان ۹۰۰ میلی آمپر در کسری از ثانیه (۰٫۰۳ ثانیه) خطرناک است و ساختار عضله ای اشخاص متفاوت است. 

 اثرات شدت برق گرفتگی بر بدن انسان

جریان

واکنش

۱ ma

مورمور شدن

۵ ma

احساس شوک خفیف، ایجاد آشفتگی، اما دردناک نیست اکثر افراد می توانند خود را ره کنند. هر چند حرکات غیرارادی شدید می تواند سبب آسیب شود.

۶-۲۵ ma (زن)

۹-۳۰ ma (مرد)

شوک دردناک، کنترل عضلانی از بین خواهد رفت. این گستره ای است که جریان خشک کننده (freezing) شروع می شود. رها شدن افراد ممکن نیست.

۵۰-۱۵۰ ma

شوک فوق العاده. توقف سیستم تنفسی (توقف تنفس). انقباض شدید عضلات. عضلات خم شونده موجب نگه داشتن اجسام می شوند. عضلات بازشونده، ممکن است به شدت باز شده و سبب پرتاب شدید اجسام از دست شوند، مرگ امکان پذیر است.

۱۰۰۰-۴۳۰۰ ma

فیبریلاسیون بطنی اتفاق می افتد. با انقباض عضلات احتمال مرگ وجود دارد.

۱۰۰۰۰ ma

توقف قلبی و سوختگی شدید اتفاق می افتد. وقوع مرگ حتمی است.

۱۵۰۰۰ ma

پایین ترین حد جریان های زیاد که در آن فیوزهای مخصوص یا قطع کننده ها مدار را قطع می کنند.

افراد با بافت عضلانی کمتر، قاعدتاً با جریان های کمتری تحت تأثیر قرار می گیرند. ولتاژهای پائین هم می توانند فوق العاده خطرناک باشند زیرا درجه آسیب رسانی نه تنها به مقدار جریان بلکه به طول مدتی که بدن در تماس با جریان قرار دارد، بستگی خواهد داشت.

بعضی مواقع ولتاژهای بالا منجر به صدمات بیشتری می شوند. ولتاژهای بالا (High Voltage) می توانند سبب انقباضات شدید عضلانی شده و فرد ممکن است تعادل خود را از دست داده و سقوط کند که می تواند سبب جراحت یا حتی مرگ وی شود و اگر بر روی ماشین آلات سقوط نماید ممکن است خرد گردد. ولتاژهای بالا همچنین می توانند سوختگی های شدیدی را موجب شوند.

مدت زمان برق گرفتگی

در ۶۰۰ ولت، عبور جریان از بدن ممکن است به بزرگی ۴ آمپر باشد که موجب آسیب به اندام های داخلی مانند قلب خواهد شد. ولتاژهای بالا همچنین سوختگی هایی را موجب خواهند شد. علاوه بر این، رگ های خونی داخلی ممکن است بسته شده و اعصاب در محدوده نقطه تماس آسیب ببینند. شکستگی های استخوانی ممکن است به علت انقباضات عضلانی و یا سقوط اتفاق بیافتد.

یک شوک شدید می تواند موجب آسیب خیلی بیشتری به بدن نسبت به آنچه که در ظاهر دیده می شود، گردد. یعنی فرد ممکن است از خونریزی داخلی و تخریب بافت، اعصاب و عضلات رنج ببرد. بعضی مواقع جراحات پنهان ناشی از شوک الکتریکی منجر به مرگ دیررس می شوند. اغلب شوک تنها آغاز گر زنجیره ای از حوادث است. حتی اگر جریان الکتریکی برای ایجاد جراحت خیلی کوچک باشد، واکنش افراد به شوک ممکن است منجر به سقوط ، کوفتگی، شکستگی استخوان یا مرگ شود.

۲- مدت زمان برق گرفتگی

طول مدت زمان برق گرفتگی مستقیماً بر مقدار جراحت تأثیر می گذارد. اگر مدت شوک کوتاه باشد، ممکن است تنها دردناک باشد ولی شوک طولانی تر (حداقل چند ثانیه) می تواند کشنده باشد. اگر سطح جریان به حد کافی بالا باشد می تواند با تأثیر بر قلب سبب فیبریلاسیون بطنی شود. در جریان های نسبتاً بالا، اگر شوک به حد کافی طولانی باشد، مرگ قطعی است.

فیبریلاسیون بطنی

فیبریلاسیون بطنی در واقع نوعی آریتمی قلبی است و وقتی رخ می دهد که جریان الکتریکی ای که حرکت قلب را کنترل می کند به هم می ریزد. در حالت برق گرفتگی هم این حالت برای قلب اتفاق می افتد که اگر سریع درمان نشود کشنده خواهد بود. فیبراسیون بطنی با اعمال شوک الکتریکی به قلب از بین می رود و علائم آن نداشتن نبض و از هوش رفتن است.

هر چند، اگر شوک کوتاه باشد و قلب آسیب نبیند، ضربان عادی قلب ممکن است ادامه یابد و در صورتی که تماس با جریان الکتریکی قطع شود به سختی بهبودی حاصل می شود (این نوع بهبودی نادر است). مقدار جریان عبوری از بدن همچنین بر شدت شوک الکتریکی تأثیر می گذارد. ولتاژهای بزرگ تر، جریان های بزرگتری را تولید می کنند. بنابراین، خطر بیشتری از ولتاژهای بالاتر وجود دارد. مقاومت، جریان را متوقف می کند و کمترین مقاومت (یا امپدانس در جریان AC)، عبور بیشترین مقدار جریان را موجب خواهد شد.


می دانید جریان برق می تواند چه صدماتی به بدن برساند؟  آثار عبور جریان الکتریکی از بدن انسان و فیبریلاسیون بطنی را در این مقاله بخوانید.


۳- تأثیر مسیر عبور جریان از بدن بر شدت برق گرفتگی

مسیر عبور جریان الکتریکی از بدن نیز بر شدت خطرات شوک الکتریکی تأثیر می گذارد. عبور جریان از قلب یا سیستم عصبی نسبت به اعضای دیگر خطرناک تر خواهد بود. اگر شما یک سیم برق دار را با دست لمس کنید، سیستم عصبی شما آسیب خواهد دید. تماس یک قسمت الکتریکی برق دار با یک دست (در حالی که قسمت دیگری از بدن با زمین ارتباط دارد) موجب خواهد شد که جریان الکتریکی از عرض سینه عبور نموده و احتمال آسیب به قلب و ریه ها نیز وجود خواهد داشت.

تعداد زیادی از صدمات شدید برقی به علت عبور جریان از دست و پا بوده و چنین مسیری شامل قلب و ریه ها است. این نوع شوک ها اغلب کشنده هستند. شدت برق گرفتگی به موارد زیر بستگی دارد :

  1. مقاومت پوست بدن ( این مقاومت در مردها ۳ کیلو اهم و در خانم ها کم تر است).
  2. رطوبت پوست بدن ( مقاومت پوست بدن در صورت مرطوب بودن پوست، کاهش می یابد) .
  3.  عبور جریان برق از بدن در صورتی که جریان برق از بین دو دست و یا از بین یکی از دست ها و پای چپ بگذرد و به علت قرار گرفتن قلب در مسیر جریان بیمار آسیب بیش تری خواهد دید.
  4.  ولتاژ برق ( از نظر ایمنی ولتاژ های پایین تر از ۳۲ ولت بی خطر وبیش تر از ۵۰ ولت خطرناک است ).

میزان مقاومت بدن انسان در مقابل خطرات برق گرفتگی

 امپدانس کل بدن انسان (ZT) از سه قسمت تشکیل شده است: امپدانس پوست در قسمت ورودی و (Zp1) و خروجی (Zp2) جریان و امپدانس داخلی بدن (Zi)، امپدانس های ورودی و خروجی پوست مشابه هم هستند.

پوست خشک ممکن است مقاومتی در حدود ۱۰۰۰۰۰ اهم یا بیشتر داشته باشد و یا ممکن است تنها مقاومتی در حد ۱۰۰۰ اهم در صورت خیس بودن داشته باشد. در محیط های مرطوب یا پوستی که ترک داشته باشد، مقاومت به شدت کاهش می یابد. مقاومت کم پوست خیس اجازه می دهد که جریان به راحتی وارد بدن شده و شوک بزرگتری را ایجاد نماید. وقتی نیروی بیشتری در نقطه تماس اعمال شود یا سطح تماس بزرگتر باشد، مقاومت کمتر و شوک بزرگتر خواهد بود.

خطرات شوک الکتریکی


بیشتر بخوانید

جلوگیری از برق گرفتگی

 حفاظت افراد در برابر برق گرفتگی


خطر سیم کشی نادرست

یکی از دلایل به وجود آمدن خطرات برق گرفتگی زمانی است که اندازه سیم (wire gauge) انتخاب شده نسبت به جریانی که آن را حمل می کند، خیلی کوچک باشد. هر چند، در سیم کشی های قدیمی تر، انشعاباتی که به لامپ های سقفی دائمی متصل بودند با سیم های درجه کوچک تری نسبت به کابل اصلی، سیم کشی می شدند که در این صورت ظرفیت حمل جریان (ampacity) انشعاب سیم می توانست از حد مجاز تجاوز نماید.

وقتی سیم برای حمل جریان در نظر گرفته شده خیلی کوچک باشد، سیم گرم خواهد شد. سیم گرم شده می تواند سبب حریق گردد. زمانی که از یک سیم رابط استفاده می شود، اندازه سیمی که در مدار قرار می گیرد ممکن است برای تجهیزات، خیلی کوچک باشد. قطع کننده مدار می تواند برای مدار مناسب باشد اما برای سیم رابط با اندازه کوچک تر مناسب نباشد. ابزاری که به سیم رابط متصل شده باشد ممکن است از سیمی که می تواند جریان را بدون ایجاد خطا در قطع کننده مدار حمل کند، جریان بیشتری را استفاده نماید در نتیجه سیم بیش از اندازه گرم شده و موجب حریق گردد.

سیم کشی نادرست

اندازه سیم  باید با مقدار جریانی که حمل می شود، سازگار باشد. مقدار جریان بستگی به تجهیزات متصل شده به سیم دارد. جریان اسمی (current rating) اغلب بر روی پلاک مشخصات (name plate) حک می شوند. اگر توان اسمی نوشته شده باشد ، ضروری است که آن را (بر حسب وات) بر ولتاژ تقسیم نمائید تا میزان جریان نامی بدست آید.

برای مثال: گرم کن (بخاری) ۱۰۰۰ واتی به مدار ۱۱۰ ولت متصل شده است بنابراین حدود ۱۰ آمپر جریان نیاز دارد. اجازه دهید به مثال دیگری بپردازیم. یک موتور الکتریکی با توان ۱ اسب (۱horse power= ۷۴۶ watts)، انرژی الکتریکی تقریباً به میزان ۷۵۰ وات استفاده می کند، بنابراین حداقل به ۷ آمپر جریان با ولتاژ ۱۱۰ ولت نیاز خواهد داشت. اما، موتورهای الکتریکی برای شروع به کار به جریان اضافی تری نیاز دارند یا اگر از کارافتاده باشند تا ۲۰۰٪ جریان اسمی نوشته شده بر روی پلاک مورد نیاز است، بنابراین، موتور نیاز به ۱۴ آمپر دارد.

همچنین کل جریانی را که برای شروع به کار کلیه دستگاه هایی که توسط شاخه فرعی تغذیه می شوند، پیدا نموده و اندازه سیمی را که می تواند جریان کل را حمل نماید، انتخاب نمائید.

وقتی اندازه سیم انتخاب می شود ضروری است که طول شاخه فرعی نیز مورد توجه قرار گیرد. در سیم های با طول بلند افت ولتاژ وجود دارد. اگر سیمی خیلی بلند باشد، افت ولتاژ ایجاد شده می تواند به تجهیزات آسیب برساند.

نوع فلز استفاده شده به عنوان هادی می تواند موجب خطر برقی شود. مراقبت ویژه ای نسبت به سیم آلومینیومی نیاز است. سیم آلومینیومی خیلی راحت تر ترک برداشته و می شکند. اتصالات با سیم آلومینیومی اگر به طور مناسب ایجاد نشده باشد، می تواند از بین رفته، اکسید شود و ایجاد گرما یا قوس الکتریکی نماید.

تشخیص سیم کشی نادرست به عنوان یک خطر، ضروری است.

سیم کشی بدون عایق

استفاده از سیم لخت

خطرات الکتریکی وقتی به وجود می آیند که سیم یا قسمت های الکتریکی دیگر لخت باشند. اگر پوشش از سیم یا جعبه تقسیم برداشته شود، سیم ها ممکن است لخت باشند و افراد در تماس با آنان قرار گیرند. سیم های آویزان از سقف نیز ممکن است لخت و بدون عایق باشند.

احتمال لخت بودن ترمینال های الکتریکی در موتورها، دستگاه ها و تجهیزات الکترونیکی وجود دارد. تجهیزات کهنه (قدیمی تر) ممکن است قسمتهای لخت داشته باشند. اگر با قسمت های الکتریکی لخت برق دار تماس داشته باشید، دچار شوک خواهید شد.

تشخیص اجزاء الکتریکی لخت به عنوان یک خطر، ضروری است.

کنترل خطر در قسمت های برق دار لخت

-اجزاء برقدار را جدا کنید.

خطرات الکتریکی زمانی به وجود می آیند که سیم ها یا سایر قسمت های الکتریکی لخت باشند. برای ایجاد یک محیط کاری ایمن، این گونه خطرات باید کنترل شوند. جدا کردن قسمت های الکتریکی برق دار آن ها را غیرقابل دسترس می کنند در غیر این صورت باید از ابزار آلات ایمن استفاده شده و با تلاش خاصی انجام گیرد.

با قراردادن قسمت های برق دار حداقل در ارتفاع ۸ فوتی و خارج از دسترس یا با قراردادن محافظ می توان جداسازی را انجام داد. حفاظ گذاری (guarding) یک نوع جداسازی است که از سازه های مختلف مانند قفسه ها، جعبه های توری، موانع، پوشش ها و تیغه های جداکننده (پارتیشن ها) برای جدا کردن قسمت های الکتریکی برق دار استفاده می شود.

موارد احتیاطی زیر را برای جلوگیری از آسیب های ناشی از تماس با قسمت های برق دار به کار ببرید

سیم بدون عایق

 

-در صورتی که قسمت های برق دار، به طور کامل محصور نشده اند، از حفاظ یا موانع استفاده نمائید.

-از پوشش ها، توری ها یا پارتیشن (تیغه) برای حفاظ گذاری قسمت هایی که ضروری است ابزار آلات از آن ها دور باشند، استفاده نمائید.

-پوشش هایی که از تابلوها، موتورها یا جعبه فیوز برداشته و یا حذف شده اند را تعویض نمائید.

-حتی زمانی که قسمت های برق دار تا ارتفاع مناسب قرار گرفتند، وقتی از اشیائی مانند میله ها یا لوله های فلزی استفاده می کنید باید مواظب باشید زیرا احتمال تماس میله با قسمت های برق دار وجود دارد.

-دریچه های کانال و مجرا را در تابلوهایی که استفاده نمی شوند، ببندید تا اشیاء خارجی ( قطعه فلزی، نخاله های هادی و …) نتوانند در داخل آن ها قرار گیرند و به مدار آسیب برسانند.


بیشتر بخوانید: ۳ نکته مهم ایمنی در در برق


خطرات برق گرفتگی شبکه های توزیع برق

اکثر مردم نمی دانند که خطوط جریان هوایی معمولاً عایق بندی شده نیستند. بیش از نیمی از مرگ های ناشی از جریان برق به علت تماس مستقیم کارگر با خطوط جریان هوایی است. کارگران خطوط جریان هوایی باید به طور خاص از خطرات آن آگاه باشند. در گذشته، ۸۰٪ از مرگ سیم کش های هوائی به علت تماس سیم برق دار با دستان لخت بوده است. بخاطر چنین حوادثی، امروزه همه کارگران خطوط هوایی دستکش های لاستیکی مخصوص می پوشند که آنها را تا ۳۴۵۰۰ ولت محافظت می کند.

خطوط هوایی برق

جلوگیری از خطرات برق گرفتگی با رعایت حریم خطوط هوایی

شبکه های توزیع نیروی برق از داخل شهرها و روستاها و محیط زیست انسان ها، حیوانات و گیاهان عبور کرده و به همین دلیل اگر به نحو مناسب و مطابق با استانداردهای موجود طراحی و اجرا نگردند می توانند منجر به تحمیل خسارات جبران ناپذیری بر انسان ها و سایر عناصر محیط زیست گردد.

علاوه بر خطرات برق گرفتگی اینگونه شبکه ها، مطالعات انجام شده بر روی تاثیر میدان های مغناطیسی ناشی از خطوط فشار قوی نشان از تاثیر سوء قطعی آن ها در بلند مدت بر سلامتی انسان ها دارد.

خطر برق گرفتگی ناشی از القا در خطوط فشار قوی

یکی دیگر از خطرات بسیار مهم ناشی از خطوط فشار قوی، خطر برق گرفتگی ناشی از القاء است. بر اساس اندازه گیری های به عمل آمده مشخص شده است در هوای معمولی هر کیلوولت، حوزه القایی معادل یک سانتی متر دارد بدین معنی که برای مثال یک خط بیست کیلوواتی تا فاصله ۲۰ سانتیمتری، حوزه القایی دارد بنابراین اگر شخصی در فاصله یاد شده قرار گیرد علاوه بر برق گرفتگی در اثر ایجاد قوس الکتریکی دچار سوختگی نیز خواهد شد. لازم به ذکر است که خطوط پرفشار رایج در ایران از نوع ۲۰ ،۶۳ و ۴۰۰ کیلوواتی است.

به منظور مطالعه بیشتر در مورد انواع و حدود حریم خطوط شبکه های برق این جا کلیک کنید.

حریم خطوط هوایی

خطرات عایق معیوب

عایقی که معیوب یا ناکافی باشد، یک خطر الکتریکی محسوب می شود. معمولاً با پوشش پلاستیکی یا لاستیکی سیم ها را عایق می کنند. عایق ها از تماس هادی ها با یکدیگر و همچنین از تماس با انسان جلوگیری می کنند.

سیم های رابط ممکن است عایق آسیب دیده داشته باشند. بعضی مواقع عایق در داخل یک ابزار با دستگاه الکتریکی آسیب می بیند. در این صورت قسمت های فلزی لخت در صورتی که با سیم برق دار تماس پیدا کند برق دار می شوند.

ابزارهای الکتریکی دستی که کهنه و آسیب دیده هستند یا غلط استفاده می شوند، ممکن است عایق قسمت داخلی آن ها آسیب ببیند و در صورتی که فردی این گونه ابزار آلات را لمس کند دچار شوک خواهد شد. اگر ابزار به زمین متصل نباشد یا عایق دوتایی (دوبل) نداشته باشد احتمال شوک وجود دارد.

تشخیص عایق معیوب به عنوان یک خطر، ضروری است.

جدا کردن سیم برق از فرد آسیب دیدهخطرات اتصال زمین نامناسب

وقتی یک سیستم الکتریکی به درستی به زمین متصل نگردد، خطر به وجود می آید. از معمولی ترین موارد تخلف و تخطی از مقررات OSHA، اتصال نادرست تجهیزات و مدارهای الکتریکی به زمین است. قسمت های فلزی یک سیستم با سیم کشی الکتریکی (مانند صفحه سوئیچ، دستگاه های روشنایی سقفی، کانال و …) که توسط افراد لمس می گردند باید به زمین متصل بوده و دارای ولتاژ صفر باشند.

اگر سیستمی به درستی به زمین متصل نباشد و مدار اتصال به زمین مناسبی نداشته باشد، قسمت های آن ممکن است برق دار شده و خطر به وجود آید زیرا ولتاژ ناخواسته نمی تواند به طور ایمن حذف شود. اگر مسیر ایمن جهت انتقال جریان عیب به زمین وجود نداشته باشد، قسمت های فلزی لخت در دستگاه های آسیب دیده می توانند برق دار شوند. اگر با وسیله الکتریکی معیوبی که به زمین متصل نیست (یا اتصال نامناسبی دارد) تماس پیدا کنید، دچار شوک خواهید شد.

تشخیص یک سیستم الکتریکی که به طور نامناسب به زمین متصل شده باشد به عنوان یک خطر، ضروری است.

GFCI چیست؟

مدار قطع کننده عیب زمین (GFCI) یک نجات دهنده ارزان قیمت است. این قطع کننده ها هر نوع اختلافی را در جریان بین دو سیم مدار تشخیص می دهند. این اختلاف در جریان زمانی می تواند اتفاق بیافتد که تجهیزات الکتریکی بطور صحیح کار نکنند، در نتیجه نشتی جریان بوجود می آید. 

GFCI
 GFCI یا قطع کننده عیب زمین

 

اگر جریان نشتی (Leakage current) در مدار محافظت شده توسط GFCI تشخیص داده شود، سوئیچ های GFCI جریان را در مدار قطع و شما را از شوک خطرناک حفظ می کنند. این نوع از قطع کننده ها (GFCI) در حد ۵ میلی آمپر تنظیم شده و برای محافظت کارگران از برق گرفتگی طراحی شده اند. GFCI قادر به تشخیص افت جریان به علت نشتی از طریق شخصی که در معرض شوک قرار دارد، است. اگر چنین شرایطی به وجود آید، سوئیچ های GFCI جریان را در مدار قطع می کنند. GFCI متفاوت از قطع کننده های دیگر مدار است زیرا جریان نشتی را علاوه بر بار زیاد، تشخیص می دهد.

مدارهایی که فاقد GFCI هستند یا GFCI با سیم کشی نامناسب یا آسیب دیده دارند ممکن است کارگران و تکنسین ها را در معرض شوک قرار دهند.

تشخیص مداری که به طور نامناسب با GFCI محافظت شده باشد را به عنوان یک خطر، ضروری است.

کاربرد GFCI

استفاده از GFCI سبب کاهش تعداد مرگ های ناشی از جریان برق شده است. GFCI یک سوئیچ سریع عمل کننده است که هر گونه اختلاف جریانی را بین دو هادی در مدار تشخیص می دهد. اگر هادی (به طور مستقیم یا از طریق بخشی از بدن در تماس با زمین قرار گیرد (موقعیتی که عیب زمین نامیده می شود) GFCI مدار را در کسری از ثانیه قطع می کند.

نوع حساس تری از GFCI وجود دارد که GFCI ایزوله نامیده می شود. اگر مداری |GFC ایزوله داشته باشد، جریان عیب اتصال به زمین (ground fault) از طریق یک مدار حساس الکترونیکی در GFCI عبور می کند. مدار الکترونیکی تا حدود ۲ میلی آمپر نسبت به جریان عبوری مقاومت دارد که این مقدار برای ایجاد شوک خطرناک نخواهد بود.

GFCI معمولاً به شکل یک پریز دوتایی است. همچنین در طرح های قابل حمل و دوشاخه ای و به عنوان قطع کننده مدار وجود دارند که از کل مدار محافظت می کند. GFCI می تواند به صورت سیستم های اتصال به زمین دو سیم و سه سیم عمل کند. برای اینکه GFCI به درستی کار کند هادی خنثی باید

۱- پیوسته

۲-دارای کمترین مقاومت

۳- ظرفیت کافی برای حمل جریان را داشته باشد.

GFCI از طریق پایش مداوم مدار، کلیه افراد را در برابر شوک الکتریکی محافظت می کند هر چند، GFCI افراد را از خطرات فاز به فاز ( Line- to – Line) مانند تماس با سیم برق دار (۲۲۰ ولت) یا تماس یک سیم برق دار و سیم خنثی در یک زمان محافظت نمی کند. همچنین آگاه باشید که وقتی GFCI دچار خطا می شود جریان های لحظه ای می توانند افزایش یابند که در این حالت ممکن است شوک احساس شود. واکنش ایجاد شده به علت شوک می تواند باعث جراحت و شاید سقوط گردد. با فشار دادن کلید GFCI ، test را به طور منظم آزمایش کنید اگر مدار قطع نشد، GFCI دچار عیب شده و باید تعویض گردد.

خطرات اضافه بار

وجود بار زیاد در سیستم الکتریکی به دلیل تولید گرما یا قوس، خطرناک است. سیم و دیگر تجهیزات در یک مدار با سیستم الکتریکی حداکثر ظرفیت جریانی را که می توانند به طور ایمن حمل کنند، دارا هستند. اگر تعداد زیادی از دستگاه های برقی به یک پریز متصل شوند، جریان الکتریکی، سیم ها را تا درجه حرارت خیلی زیادی گرم خواهد نمود. اگر هر کدام از ابزارها چنین جریان زیادی را استفاده نماید، سیم ها گرم خواهند شد.

درجه حرارت سیم ها می تواند تا حد زیادی بالا رفته و موجب حریق گردد. در صورتی که عایق آن ها ذوب شود، ممکن است جرقه بزند. در مناطقی که ازدیاد بار وجود دارد، (حتی در داخل دیوار) جرقه می تواند باعث حریق شود.

سوختگی در اثر اضافه بار

به منظور جلوگیری از جریان زیاد در مدار، قطع کننده مدار (Cricuit breaker) مثل کلید های اتوماتیک، کلید های مینیاتوری، فیوز یا انواع رله های بی متال در مدار قرار می گیرد. اگر جریان بسیار زیادی در مدار وجود دارد، قطع کننده، مدار را به طور خودکار قطع نموده و مانند یک سوئیچ آن را باز می کند.

اگر مداری با بار زیاد به فیوزی مجهز باشد، قسمت داخلی فیوز” ذوب شده و مدار باز می شود. قطع کننده ها و فیوزها مانند هم عمل می کنند: باز کردن مدار جهت قطع جریان برق.

بار زیاد منجر به گرم شدن بیش از اندازه تجهیزات مدار (مانند سیم ها) شده و ممکن است سبب حریق گردد.

تشخیص مداری که به دستگاه نامناسب محافظ جریان زیاد مجهز شده یا فاقد آن است، به عنوان یک خطر ضروری است. دستگاه های محافظت کننده از جریان زیاد در داخل بعضی از موتورهای الکتریکی، ابزار آلات و وسایل الکترونیکی قرار می گیرند. برای مثال، اگر وسیله ای برقی جریان زیادی را بکشد یا بیش از اندازه گرم شود، جریان از درون دستگاه خودبخود قطع خواهد شد. ابزار آلات آسیب دیده می توانند بیش از اندازه گرم شده و موجب حریق شوند.

تشخیص ابزار آسیب دیده به عنوان یک خطر، ضروری است.

خطرات محیط های مرطوب در برق

کار کردن در محیط های مرطوب و خیس خطرناک است زیرا ممکن است مسیر راحتی را برای عبور جریان الکتریکی فراهم نماید. اگر کارگری با یک سیم برق دار یا دیگر تجهیزات الکتریکی تماس داشته و به زمین هم متصل باشد (حتی اگر در چاله کوچکی از آب بایستید) دچار شوک خواهد شد.

عایق، تجهیزات با ابزارهای آسیب دیده می توانند افراد را در معرض تماس با قسمت های الکتریکی برق دار قرار دهند. یک ابزار آسیب دیده ممکن است اتصال به زمین خوبی نداشته باشد در نتیجه بدنه دستگاه برق دار شده و فرد دچار شوک گردد. صفحات فلزی سوئیچ و لامپ های سقفی که به شکل نامناسبی به زمین متصل شده باشند (بخصوص در شرایط خیس) خطرناک هستند. اگر تجهیزات الکتریکی برق دار با یک ابزار دستی عایق نشده تماس داشته باشند به احتمال بسیار زیاد شوک اتفاق خواهد افتاد.

اما به خاطر داشته باشید، تنها ایستادن در آب نمی تواند سبب مرگ ناشی از جریان برق شود بلکه لباس خیس، رطوبت زیاد و عرق کردن شانس کشته شدن در اثر جریان برق را افزایش می دهند.

تشخیص کلیه شرایط خیس و مرطوب به عنوان یک خطر، ضروری است.

خطرات برق گرفتگی در محیط های مرطوب

جلوگیری از خطرات برق گرفتگی با استفاده از محافظ جان

یکی از قطعاتی که در ساختمان ها برای جلوگیری از خطرات برق گرفتگی مورد استفاده قرار می گیرد کلید جریان نشتی یا اصطلاحاً محافظ جان است. این کلید با استفاده از یک رله مغناطیسی کار می کند. اگر یکی از هادی تجهیزات برقی با بدنه آن تماس پیدا کند، بدنه برقدار می شود و در صورتی که فرد با بدنه آن برخورد کند دچار برق گرفتگی می شود.

با قرار دادن کلید محافظ جان در این مدار در صورت بروز اتصالی جریان اضافی را تشخیص داده و مدار را قطع می کند. در ویدئوی آموزشی محافظ جان اشنایدر به بررسی محافظ جان می پردازیم و عملکرد و مدار آن را بررسی می کنیم.

 

محافظ جان اشنایدر بر اساس حساسیت خود به دو نوع خانگی (تک فاز) و صنعتی (سه فاز) تقسیم می شوند و علاوه بر حفاظت افراد در مقابل تماس مستقیم و یا غیر مستقیم برق، با جلوگیری از نشتی جریان در حفاظت دستگاه ها و تجهیزات صنعتی نیز موثر خواهد بود. کلید محافظ جان اشنایدر به دو دسته کلی زیر تقسیم می شود:

  • محافظت انسان در برابر تماس مستقیم با قطعات الکتریکی (۳۰ میلی آمپر)
  • محافظت قطعات الکتریکی در برابر خطر آتش سوزی (۳۰۰ میلی آمپر)
محافظ-جان-اشنایدر
محافظ جان اشنایدر

 

در صورتی که سوالی در خصوص مطالب بیان شده دارید می توانید در قسمت نظرات از ما بپرسید یا با ارائه پیشنهادات خود، ما را در بالا بردن کیفیت مقالات یاری کنید. 

میانگین امتیازات ۵ از ۵
از مجموع ۸ رای

سوالات متداول

سیم کشی نادرست برق چه خطراتی دارد ؟

یکی از دلایل به وجود آمدن خطرات برق گرفتگی زمانی است که اندازه سیم (wire gauge) انتخاب شده نسبت به جریانی که آن را حمل می کند، خیلی کوچک باشد. هر چند، در سیم کشی های قدیمی تر، انشعاباتی که به لامپ های سقفی دائمی متصل بودند با سیم های درجه کوچک تری نسبت به کابل اصلی، سیم کشی می شدند که در این صورت ظرفیت حمل جریان (ampacity) انشعاب سیم می توانست از حد مجاز تجاوز نماید. وقتی سیم برای حمل جریان در نظر گرفته شده خیلی کوچک باشد، سیم گرم خواهد شد. سیم گرم شده می تواند سبب حریق گردد. زمانی که از یک سیم رابط استفاده می شود، اندازه سیمی که در مدار قرار می گیرد ممکن است برای تجهیزات، خیلی کوچک باشد. قطع کننده مدار می تواند برای مدار مناسب باشد اما برای سیم رابط با اندازه کوچک تر مناسب نباشد. ابزاری که به سیم رابط متصل شده باشد ممکن است از سیمی که می تواند جریان را بدون ایجاد خطا در قطع کننده مدار حمل کند، جریان بیشتری را استفاده نماید در نتیجه سیم بیش از اندازه گرم شده و موجب حریق گردد.

چرا اتصال زمین نامناسب موجب برق گرفتگی می شود؟

وقتی یک سیستم الکتریکی به درستی به زمین متصل نگردد، خطر به وجود می آید. از معمولی ترین موارد تخلف و تخطی از مقررات OSHA، اتصال نادرست تجهیزات و مدارهای الکتریکی به زمین است. قسمت های فلزی یک سیستم با سیم کشی الکتریکی (مانند صفحه سوئیچ، دستگاه های روشنایی سقفی، کانال و ...) که توسط افراد لمس می گردند باید به زمین متصل بوده و دارای ولتاژ صفر باشند. اگر سیستمی به درستی به زمین متصل نباشد و مدار اتصال به زمین مناسبی نداشته باشد، قسمت های آن ممکن است برق دار شده و خطر به وجود آید زیرا ولتاژ ناخواسته نمی تواند به طور ایمن حذف شود. اگر مسیر ایمن جهت انتقال جریان عیب به زمین وجود نداشته باشد، قسمت های فلزی لخت در دستگاه های آسیب دیده می توانند برق دار شوند. اگر با وسیله الکتریکی معیوبی که به زمین متصل نیست (یا اتصال نامناسبی دارد) تماس پیدا کنید، دچار شوک خواهید شد.

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *

این مقاله را خوانده اید ؟
بستن
دکمه بازگشت به بالا